31 January 2022

ΒΙΝΤΕΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ 31-01-2022: Είχα ίναν μάνα - Αναστάσιος Καζαντζίδης


Είχα ίναν μάνα - Αναστάσιος Καζαντζίδης
Iha inan mana - Anastasios Kazantzidis

Βίντεο της ημέρας - 31 Ιανουαρίου, 2022
Video of the Day - January 31, 2022


Μια όμορφη διασκευή του τραγουδιού "Είχα ίναν μάνα" από τον Αναστάσιο Καζαντζίδη και τον Λάκη Παναγιωτίδη. Ένα ακόμα τραγούδι που υμνεί την μάνα, "Είχα ίναν μάνα" τραγουδήθηκε από τον Γιώτη Κοσμίδη το 1983 αλλά και τον Πέτρο Χαραλαμπίδη το 1975. 

Είναι πάντα ευχάριστο όταν ακούς από τις νεότερες γενιές καλλιτεχνών να ερμηνεύουν τραγούδια που ξεχάστηκαν και δεν υπάρχουν στα σημερινά ρεπερτόρια. Μ' αυτό τον τρόπο, δεν ξεχνιέται ποτέ ένα τραγούδι όσα χρόνια κι αν περάσουν. 

Συγχαρητήρια στον Τάσο και στον Λάκη και καλοτάξιδο!

A beautiful adaptation of the song "I had a mother" by Anastasios Kazantzidis and Lakis Panagiotidis. Another song that praises the mother, "I had a mother" was sung by Giotis Kosmidis in 1983 and Petros Charalambidis in 1975.

It is always pleasant when you hear from the younger generations of artists performing songs that have been forgotten and do not exist in today's repertoires. In this way, a song is never forgotten no matter how many years pass.

Congratulations to Tasos and Lakis!




© [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com], [2018].
Unauthorized use and/or duplication of this material without express and written permission from this
site’s author and/or owner is strictly prohibited. Excerpts and links may be used, provided that full
and clear credit is given to [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com],
with appropriate and specific direction to the original content.
© [Ιωάννης Απαζίδης], [Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], [2018].
Η μη εξουσιοδοτημένη χρήση ή / και η επανάληψη αυτού του υλικού χωρίς ρητή και γραπτή άδεια από τον
δημιουργό ή / και τον ιδιοκτήτη αυτού του ιστότοπου απαγορεύεται αυστηρά. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν
αποσπάσματα και σύνδεσμοι με την προϋπόθεση ότι θα δοθεί πλήρης και σαφής πίστωση στους
[Ιωάννης Απαζίδης], 
[Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], με κατάλληλη και συγκεκριμένη
κατεύθυνση στο αρχικό περιεχόμενο.


28 January 2022

ΒΙΝΤΕΟ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ 28-01-2022: Θάλασσα μ' || Χρήστος Χαλκιάς - Αντώνης Πηλαλίδης - Δημήτρης Ξενιτόπουλος



Θάλασσα μ' || Χρήστος Χαλκιάς - Αντώνης Πηλαλίδης
Thalassa m' || Christos Chalkias - Antonis Pilalidis

Βίντεο της Ημέρας: 28 Ιανουαρίου, 2022
Video of the Day: January 28, 2022


Μία συνεργασία έκπληξη με τον Αντώνη Πηλαλίδη στο τραγούδι και στο στίχο, με τη συμμετοχή του καθηγητή βυζαντινής μουσικής Χρήστου Χαλκιά, σε μουσική του Δημήτρη Ξενιτόπουλου ο οποίος παίζει λύρα. 

"Θάλασσα μ'" είναι ένα νέο ποντιακό τραγουδι που μόνο με τον Αντώνη Πηλαλίδη και τον Δημήτρη Ξενιτόπουλο σίγουρα θα γνώριζε επιτυχία, αλλά η ευχάριστη παρουσία του Χρήστου Χαλκιά τραγουδόντας ποντιακά δίνει μια ξεχωριστή πινελιά σ' αυτό το πανέμορφο τραγούδι. 

Γράφει ο στιχουργός και τραγουδιστής Αντώνης Πηλαλίδης:

Η δημιουργία ενός τραγουδιού από τη στιγμή που γράφονται οι πρώτοι του στίχοι έως ότου ολοκληρωθεί η κατάθεση ψυχής στη ροή και το τέλος του, αποτελεί ένα γοητευτικό ταξίδι.
Η μελωδία "ντύνει" με τον πιο ταιριαστό τρόπο τα  "λόγια" δημιουργώντας βαθιά συναισθήματα χαράς αλλά και περισυλλογής.

Αυτό συνέβη και τραγουδήσαμε παρέα με τον σπουδαίο ερμηνευτή και ψάλτη Χρήστο Χαλκιά, ο οποίος συνταξίδεψε μαζί μας, στη δική μας διάλεκτο, σε στίχους μου και μουσική του ταλαντούχου Δημήτρη Ξενιτόπουλου.

Καλή ακρόαση
Αντώνης Πηλαλίδης

Ευχόμαστε σε όλους τους συντελεστές καλή επιτυχία στο νέο τους δημιούργημα και πάντα επιτυχίες και τέτοιες πανέμορφες συνεργασίες!

Θάλασσα μ’
Στίχοι: Αντώνης Πηλαλίδης
Μουσική: Δημήτρης Ξενιτόπουλος
Λύρα: Δημήτρης Ξενιτόπουλος
Κρουστά: Ibrahim Ibrahimoglou 
Νταούλι: Γιώργος Κορτσινίδης
Ενορχήστρωση/προγραμματισμός: Αθανάσιος Σωτηριάδης
Ηχοληψία: Γιώργος Φανάρας 
Ηχογράφηση: StudioFΑn 
Μίξη/master: Αθανάσιος Στεφανίδης
Φιλολογική επιμέλεια στίχων και απόδοση στη νεοελληνική: Αναστασία Μαχαιρίδου

A surprise collaboration with Antonis Pilalidis in song and lyrics, with the participation of Byzantine music teacher Christos Chalkias, to the music of Dimitris Xenitopoulos who also performs lyra. 

"Thalassam" (My sea) is a new Pontian song that with just the combination of Antonis Pilalidis and Dimitris Xenitopoulos would surely be successful, but the pleasant presence of Christos Chalkias singing in the Pontic dialect gives a special touch to this beautiful song.

Songwriter and singer Antonis Pilalidis writes:

Creating a song from the moment its first lyrics are written until the flow of the soul is completed, is a fascinating journey.

The melody "dresses" the "words" in the most appropriate way, creating deep feelings of joy and contemplation.

This happened and we sang with the great singer and songwriter Christos Chalkias, who traveled with us, in our dialect, singing to my own lyrics and to the music of the talented Dimitris Xenitopoulos.

Happy listening!
Antonis Pilalidis

We wish all the contributors good luck in their new creation and always success and such beautiful collaborations!

Θάλασσα μ’
Να ‘φέρ’νες, θάλασσα μ’, χαπέρ’ τ’ αρνόπο μ’ πού κοιμάται, ‘ς σην ψ̌ή μ’ να εβζήν’νες τ’ άψιμον και η γερά μ’ να χάται. Να ‘δίν’νες με υπομονήν τα δάκρυ͜α μ’ να στεγνούνταν κι όλι͜α τα κούμι͜α ολόερα τα τέρτι͜α μ’ ν’ αφουκρούνταν. Θάλασσα μ’, πέει με, ντ’ έπαθες και ’κι τερείς τα χρόνι͜α μ’; Γεράν πως ’κ’ έχω εθαρρείς κι αλίει͜ς απάν’ ‘ς σα πόνι͜α μ’. Όλι͜α τα τέρτι͜α πάντα ακούς κι ας σα καημούς ’ουρνάσαι, μόνον τ’ εμά τα τερτόπα, θάλασσα μ’, ’κ’ αφουκράσαι.




© [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com], [2018].
Unauthorized use and/or duplication of this material without express and written permission from this
site’s author and/or owner is strictly prohibited. Excerpts and links may be used, provided that full
and clear credit is given to [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com],
with appropriate and specific direction to the original content.
© [Ιωάννης Απαζίδης], [Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], [2018].
Η μη εξουσιοδοτημένη χρήση ή / και η επανάληψη αυτού του υλικού χωρίς ρητή και γραπτή άδεια από τον
δημιουργό ή / και τον ιδιοκτήτη αυτού του ιστότοπου απαγορεύεται αυστηρά. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν
αποσπάσματα και σύνδεσμοι με την προϋπόθεση ότι θα δοθεί πλήρης και σαφής πίστωση στους
[Ιωάννης Απαζίδης], 
[Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], με κατάλληλη και συγκεκριμένη
κατεύθυνση στο αρχικό περιεχόμενο.


27 January 2022

Η κόρ' επήεν σον παρχάρ' - Γιώργος Σοφιανίδης - Φάνης Κουρουκλίδης


Η κόρ' επήεν σον παρχάρ' - Γιώργος Σοφιανίδης - Φάνης Κουρουκλίδης
I kor epien son parhar - Giorgos Sofianidis - Fanis Kourouklidis


"Η κόρ' επήεν σον παρχάρ' "
Γιώργος Σοφιανίδης - Τραγούδι
Φάνης Κουρουκλίδης - Λύρα
Στέλιος Μωυσιάδης - Κρουστά

Από τη συλλογή "Πανόραμα Ποντιακού Τραγουδιού"
Εκδόσεις Μάλλιαρης 2007
Επιμέλεια παραγωγής: Σάββας Μαυρίδης

Η κόρ’ επήεν σον παρχάρ’ να ίνεται Ρωμάνα
Και για τ’ ατέν θα ίνουμαι και κυνηγός σ’ ορμάνια. 

Πολλά χρόνια με απασχολούσε η προέλευση της μελωδίας του τραγουδιου: Η κορ’ επήεν σον παρχάρ’, η οποία με μάγευε και με μαγεύει πάντα με την ίδια ένταση, διότι όπως είπε ο Wolfgang Amadeus Mozart στον Ludwig van Beethoven, όταν τον ρώτησε τι είναι ωραία μουσική, “ο μεγαλύτερος νόμος της μουσικής είναι να μην κουράζει το αυτί. Να είναι δηλαδή ωραία και αληθινή!”

Στη νεότερη ελληνοποντιακή παράδοση καταγράφηκε ως ένα θέμα που σχετίζεται με “τον παρχάρ’”, που στα νεοελληνικά θα αποδιδόταν με τον όρο οροπέδιο και σημαίνει, στην προκειμένη περίπτωση , τον τόπο στον οποίο διεκπεραιώνονται οι θερινές κτηνοτροφικές δραστηριότητες και τέλος τον κτηνοτροφικό συνεταιρισμό, όπου τον κύριο λόγο είχε η παρχαρομάνα, πρόσωπο σεβαστό απ’ όλους. Η παρχαρομάνα εκπαίδευε τις νεότερες κοπέλες τις ρωμάνες. 

Έχω την πεποίθηση ότι το τραγούδι αρχικά είχε άλλη έννοια από τη σημερινή. Οι λόγοι που μ’ οδηγούν σ’ αυτό το συμπέρασμα είναι οι εξής:

Το Παρχάριν, όπως αποδεικνύεται μέσα από τα ιστορικά κείμενα του Μιχαήλ Πανάρετου, ήταν ένα πανέμορφο τοπίο, το οποίο επέλεξαν οι Κομνηνοί αυτοκράτορες για να χτίσουν τα θερινά τους ανάκτορα, και γεωγραφικά βρίσκεται στη Λαραχανή τηε Ματσούκας, όπου δόθηκε και μάχη, όπως αναφέρει ο Πανάρετος στο κεφάλαιο 10 κατά λέξη: “Το αυτό γουν έτει (1340), περί τον αυτόν μήνα, απήλθε το φωσάτον ημών εις το παρχάριν και κουρσεύσαντες τους Αμιτιώτας επήραν κούρσα πολλά ότε εσκοτώθησαν οι υιοι του Δολινού”. 

Ο Jacob Philip Fallmerayer, ο οποίος ταξίδεψε στον Πόντο το 1838, βρήκε εντοιχισμένη επιγραφή στο χαμηλότερο κάστρο της Τραπεζούντας όπου γράφει ότι την αφιερώνουν οι Κομνηνοί στον πατέρα Δολίνο, του οποίου τα παιδιά έπεσαν στην παραπάνω μάχη.

Το παρχάριν λοιπόν, ή ο παρχάρτς, όπως επίσης συνηθίζεται στην ποντιακή διάλεκτο, συνδέεται και με τα ιστορικά γεγονότα, και η ανιούσα κλίμακα της μελωδίας προφανώς εξηγείται μ’ αυτόν τον τρόπο. 

Η ετυμολογική προέλευση της λέξης Ρωμάνα δεν είναι σωστό να ανάγεται στην τμήση της λέξης παρχαρομάνα, διότι αυτή η σύνθετη λέξη δεν αποτελείται από τις λέξεις παρχάρ’ και ρωμάνα, αλλά από τις λέξεις παρχάρ’ και μάνα. Το “ο” προστίθεται ανάμεσα στις λέξεις παρχάρ’ και μάνα χάριν ευφωνίας. Δε θα ήταν ευχάριστο στο αυτί να λέμε παρχαρμάνα. Η λέξη Ρωμάνα προέρχεται από τη λεξη Ρώμη, κατάλοιπο της ρωμαιϊκής εποχής, απ’ όπου προέρχονται και λέξεις όπως Ρωμιός, Ρουμλούκι, Ρούμελη, Ανατολική Ρωμυλία κτλ. Είναι μια έννοια που αποδίδει ακόμη και σήμερα την ελληνορωμαϊκή ταυτότητα, Αρχικά σήμαινε Ρωμιοπούλα, όπως φαίνεται από την προφορική ποντιακή παράδοση όπως την κατέγραψε στο 1930 η Μέλπω Μερλιέ στο τραγούδι Τη ήλ’ το κάστρον, όπου ακούμε την εξής φράση: Ντο δίτε με Ρωμάνες και Ρωμόπαιδα. Αυτό σημαίνει ότι οι Πόντιοι αποκαλούσαν ή τις Ελληνίδες Ρωμάνες και τους Έλληνες Ρωμόπουλα ή αποκαλούσαν τα κορίτσια Ρωμάνες και τα αγόρια Ρωμόπουλα. Σε κάθε περίπτωση η Ρωμάνα ήταν η Ελληνίδα κοπέλα ή η Ελληνίδα μητέρα. 

Η Ρωμάνα λοιπόν ήταν αρχικά η Ελληνίδα που επήεν σον παρχαρ’ οχι προφανώς ως βοσκοπούλα αλλά για ένα λόγο που έχει να κάνει με πατριωτικούς σκοπούς, διότι:

1. Η Ρωμάνα ως Ελληνίδα αρχικά με το επήεν σον παρχαρ’, με την έννοια του βοσκότοπου και τα συναφή, δεν έχουν λογική σχέση. 

2. Η μελωδία του τραγουδιού που είναι στον ίδιο δρόμο (ήχος πλάγιος του δευτέρου) με το Αϊτέντς επαραπέτανεν, είναι επική και δεν μπορεί να επινοήθηκε για ένα τέτοιο θέμα της καθημερινότητας (Ρωμάνα ως βοσκοπούλα). Ειδάλλως, έχουμε να κάνουμε με μια διάσταση ανάμεσα στο ύφος του τραγουδιού και στο περιεχόμενό του. Όταν τραγουδάμε αυτό το τραγούδι, αισθανόμαστε μια απερίγραπτη ψυχική ένταση και νοσταλγία, της οποίας την προέλευση δεν μπορούμε να εντοπίσουμε. Έτσι τουλάχιστον εισπράττει αυτή τη μελωδία ο γράφων και πάρα πολλοί άλλοι. 

3. Σ’ αυτές μου τις αναζητήσεις ήρθε αρωγός ο Περικλής Τριανταφυλλίδης, ο οποίος στο έργο του Οι Φυγάδες μετά Μακρών Προλεγομένων, γράφει “ότι δε Ρωμανία σημαίνει ελευθερία μαρτυρείται και εκ της σημερινής των Τραπεζουντίων διαλέκτου, διότι και σήμερον ακόμη λέγοντες όταν όταν θα γίνει ρωμανία, εννοούσιν, όταν θα ανακτήσωσι της ελευθερίαν και την πολιτικήν αυτών ανεξαρτησίαν”. Να γίνεται Ρωμάνα λοιπόν σημαίνει στο τραγούδι να γίνει ελεύθερη. Αυτό είναι το νόημα του άσματος. 

Σύμφωνα με τον Πλάτωνα δεν ενδείκνυνταν όλοι οι αρχαίοι ελληνικοί τρόποι της μουσικής για όλες τις περιστάσεις. Αυτή λοιπόν η μελωδία δε δικαιολογείται με την Ρωμάνα ως βοσκοπούλα, αλλά ως Ελληνίδα που κατευθύνεται στον ιστορικό χώρο Παρχάρ’ και όχι στην κτηνοτροφική μονάδα. 

Στην ύστερη τουρκοκρατία (μετά τα φιρμάνια Χάτι σερίφ και Χάτι χουμαγιούν, όταν βελτιώθηκαν αισθητά οι συνθήκες ζωής των υπόδουλων Ελλήνων της Οθωμανικής αυτοκρατορίας) κυριολεκτικά η μεταφορικά πήρε αυτή τη ρομαντική-ερωτική έννοια, αλλά δεν ήταν η αρχική της. Προφανώς, μ’ αυτό το τραγούδι συνέβη ότι ακριβώς και με πολλά τραγούδια τα οποία είχαν ιστορικό, ηρωικό και ακριτικό περιεχόμενο, και πήραν ερωτικό ή κάποιο άλλο θέμα από την καθημερινότητα. Αυτό έγινε μετά τα φιρμάνια του 1839 Χάτι σερίφ (ιερή γραφή) και του 1856 Χάτι χουμαγιούν (ευτυχής γραφή) και αφού το 1853 ο τσάρος Νικόλαος, πριν από τον κριμαϊκό πόλεμο, έκανε γνωστό τηλεγράφημα ότι θέτει υπό την προστασία του όλους τους χριστιανούς υπηκόους της Οθωμανικής  αυτοκρατορίας. Από αυτήν την περίοδο και μετά διασκεδάζουν μαζί υπόδουλοι και Τούρκοι, καθότι ως αυτή τη χρονική στιγμή απαγορευόταν. Γενικότερα η κοινωνική ζωή άλλαξε προς το καλύτερο και μαζί της και ο τρόπος έκφρασης κάθε λαϊκής καλλιτεχνικής δημιουργίας. Αυτό βέβαια ίσχυε μέχρι τη στιγμή που κάνουν την εμφάνιση τους οι Νεότουρκοι, οπότε μαζί με την αλλαγή της συμπεριφοράς των Κεμαλικών απέναντι στους Έλληνες, αλλάζει και το τραγούδι και γίνεται πάλι ηρωικό, θλιμμένο, τραγικό, κτλ. 

Για την περίοδο πριν τα φιρμάνια του 1839 Χάτι σερίφ (ιερή γραφή) και του 1856 Χάτι χουμαγιούν (ευτυχής γραφή), ο Γερμανός περιηγητής Jacob Philip Fallmerayer, το Σεπτέμβρη του 1840 στον Πόντο, περιγράφει ως εξής τη διασκέδαση των Ελλήνων.

“Σε συγκεκριμένες ημέρες του καλοκαιριού επιτρέπεται στους Χριστιανούς σε απομακρυσμένα παρεκκλήσια, που συχνά είναι μόνο ερείπια, μακριά από μουσουλμανικούς οικισμούς, μια νύχτα και μία ημέρα - επιτρέπει ο νόμος - να λειτουργούν, να ψάλλουν, να πίνουν, να εμπορεύονται, να μοιρολογούν την τύχη τους και να χορεύουν όσο θέλουν, και σε κανέναν μουσουλμάνο να είναι παρών…Οι Κερασούντιοι γιορτάζουν τον άγιο Γεώργιο…οι Τραπεζούντιοι τον άγιο Κωνσταντίνο και το Δεκαπενταύγουστο την Παναγία της Θάλης (;). Την ίδια μέρα έρχονται στην Παναγία Σουμελά Έλληνες απ’ όλα τα μέρη του Πόντου…Στο Πόζτεπε γιορτάζουν (Μίθριο όρος) τον άγιο Δημήτριο”. 

Μετά όμως τα φιρμάνια του 1839 και του 1856, δηλαδή πάνω από μισό αιώνα ειρηνικής συνύπαρξης χριστιανών και μουσουλμάνων, χορεύονται οι ποντιακοί χοροί με λύρα αδιάλειπτα μέχρι σήμερα από τους μουσουλμάνους της περιοχής του Πόντου. Είναι κάπως λογικό κάποιος από τους πιο ηλικιωμένους συγγενείς του συγγραφέα Ομέρ Ασάν, να θεωρεί ότι οι χοροί που σήμερα παίζονται με λύρα στην περιοχή του ιστορικού Πόντου, είναι τουρκικοί. Βέβαια νεότεροι και περισσότεροι διαφωτισμένοι Τούρκοι που ζουν στη Γερμανία και βλέπουν τα πράγματα πιο αντικειμενικά, παραδέχονται ότι η λέξη χορόν, με την οποία χαρακτηρίζουν ότι παίζεται με λύρα (Kemençe), είναι ελληνικής προέλευσης. Αυτός ο τίτλος αποτελεί λογική συνέπεια του γεγονότος ότι ο κατεξοχήν χορός των Ελλήνων του Πόντου, το τίκ’, φέρει στα ελληνικά την ονομασία χορόντικον, όπως μας πληροφορεί ο λαογράφος των Κοτυώρων Ξενοφών Άκογλου, ο οποίος όμως γεννήθηκε στη Σαμψούντα. Ακούγοντας τη λέξη χορόντικον οι Τούρκοι από τους Έλληνες ή απλά τη λέξη χορόν, προφανώς την υιοθέτησαν για οτιδήποτε χορεύεται με λύρα. 

Η κορ’ επήεν σον παρχάρ’, λοιπόν, σύμφωνα με τα παραπάνω πρέπει σήμερα να αποδίδεται με το ανάλογο επικό ύφος και την ανάλογη σοβαρότητα. 

Ήχος πλάγιος δεύτερος. 

"I kor epien son parhar"
Giorgos Sofianidis - Vocals 
Fanis Kourouklidis - Lyra
Stelios Moisiadis - Percussion

From the collection "Panorama Pontiakou Tragoudiou"
Malliaris Publications 2007
Musical direction - Savvas Mavridis




© [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com], [2018].
Unauthorized use and/or duplication of this material without express and written permission from this
site’s author and/or owner is strictly prohibited. Excerpts and links may be used, provided that full
and clear credit is given to [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com],
with appropriate and specific direction to the original content.
© [Ιωάννης Απαζίδης], [Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], [2018].
Η μη εξουσιοδοτημένη χρήση ή / και η επανάληψη αυτού του υλικού χωρίς ρητή και γραπτή άδεια από τον
δημιουργό ή / και τον ιδιοκτήτη αυτού του ιστότοπου απαγορεύεται αυστηρά. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν
αποσπάσματα και σύνδεσμοι με την προϋπόθεση ότι θα δοθεί πλήρης και σαφής πίστωση στους
[Ιωάννης Απαζίδης], 
[Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], με κατάλληλη και συγκεκριμένη
κατεύθυνση στο αρχικό περιεχόμενο.

06 January 2022

“Το λημόνεμαν” - της Γιώτας Ιωακειμίδου

 


“Το λημόνεμαν” 
Το μνημόσυνο των νεκρών την παραμονή
των Φώτων στον Πόντο
της Γιώτας Ιωακειμίδου


Με τα φώτα κλείνουν οι γιορτές του Δωδεκαήμερου. «Σον Ιορδανοπόταμον ο ουρανόν ενοί(γ)εν και τα Άεφώς άμον πουλίν σον Χριστόν εκατήβεν». Οι Πόντιοι θεωρούσαν ιερό ποταμό τον Ιορδάνη και θεωρούσαν ιερό καθήκον να πάνε εκεί, όπως και στον Άγιο Τάφο.

Η παραμονή ήταν μέρα μεγάλης νηστείας και συμφιλίωσης με όσους ήταν μαλωμένοι. Όσοι δεν τα τηρούσαν, ήταν «αποσυνάγωγοι» και δεν τους επισκεπτόταν κανείς. Με αυτόν τον τρόπο η κοινωνία λειτουργούσε συνεκτικά και συσφίγγονταν οι κοινωνικές σχέσεις, πράγμα που ήταν απαραίτητο, καθώς ζούσαν μέσα σε αλλόθρησκους και δύσκολες ιστορικά συνθήκες.

Η νύχτα αυτή ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς. Σε όλα τα σπίτια μετά το δείπνο γινόταν οι σπονδές στους νεκρούς, λέει το ποντιακό δίστιχο:

«Τα Φώτα θέλω το κερί’ μ και τη Ψυχού κοκκία
Και τη Μεγάλ Παρασκευή έναν μαντήλιν δάκρε».

«Το Λημόνεμαν» ήταν ένα λαϊκό δρώμενο, το οποίο ανάγεται στα νεκρικά λατρευτικά έθιμα στην αρχαία Αθήνα και στα ιωνικά Απατούρια, καθώς οι Πόντιοι ήταν Ίωνες.  Πολλά παγανιστικά και λατρευτικά έθιμα των Ιώνων διατήρησαν οι Πόντιοι. Τη μνήμη των νεκρών τιμούσαν μέσα στο σπίτι, ίσως και για να τους εξευμενίσουν. Τα σύμβολα της τιμής και της μνημοσύνης ήταν τα κεριά, η καντήλα, το σιτάρι και το ψωμί.

Έστρωναν τραπέζι όχι για φαγητό, αλλά για να κάνουν το «λημόνεμαν»,  το μνημόσυνο. Τοποθετούσαν το εικονοστάσι πάνω στο τραπέζι, έβαζαν ένα ταψί γεμάτο με σιτάρι και στη μέση τοποθετούσαν την καντήλα. Γύρω από την καντήλα έβαζαν σταυρωτά τέσσερα κεριά. Όλα τα μέλη της οικογένειας κάθονταν γονατιστά γύρω από το τραπέζι. Δίπλα στους μεγάλους έπαιρναν θέση και τα παιδιά για να βιώνουν και να συνεχίσουν την παράδοση. Ο αρχηγός της οικογένειας μοίραζε τα κεριά σε όλους. Με απόλυτη σιωπή και κατάνυξη άναβαν ένα κερί για κάθε πεθαμένο. Το συγκινητικό είναι ότι στο τέλος άναβαν και ένα κερί για αυτόν που δεν είχε κανέναν στον κόσμο να του ανάψει κερί, να τους θυμηθεί «για τοι καρίπ΄ς και τ΄ έρημους» (για τους ξένους, τους φτωχούς και τους έρημους, τους μόνους). Άναβαν και ένα κερί στην μέση του τραπεζιού λέγοντας: «όλ΄ οι αποθαμέν΄αδά να τερούν». Άναβαν και ένα κερί στο εικονοστάσι, ένα στην πόρτα του σπιτιού και ένα στην πόρτα του στάβλου.

Τα κεριά τα άναβε ένα- ένα η καλομάνα, δηλαδή η γιαγιά ή η οικοδέσποινα. Κανείς δεν έφευγε από την θέση του μέχρι να καούν όλα τα κεριά. Ακολουθούσε το «λημόνεμαν», το μνημόσυνο. Η γιαγιά ή η νοικοκυρά άρχιζε να εκφωνεί τα ονόματα των νεκρών, «πάππων προς πάππων και γονέων προς γονέων». Για τον κάθε νεκρό ανέφεραν στοιχεία από την ζωή του. Πόσα χρόνια έζησε, τι δουλειά έκανε και ό,τι άλλο θυμόταν από τη ζωή και τη δράση του. Άρχιζαν με τα ονόματα των αντρών της οικογένειας, μετά με τους συγγενείς της γυναίκας και τέλος πάντα αναφέρονταν και τα ονόματα του δεξάμενου και της δεξαμέντζας (του νονού και της νονάς). Αν γνώριζαν πεθαμένους κρυπτοχριστιανούς της περιοχής τους έκαναν και για αυτούς το λημόνεμαν αναφέροντας τα χριστιανικά τους ονόματα. Μετά από κάθε όνομα έλεγαν όλοι μαζί: Ο Θεόν να σχωρνά τον.

Τα αποκέρια τα πήγαιναν στην εκκλησία, ενώ το σιτάρι ή το ψωμί με τα οποία είχαν στηρίξει τα κεριά, δεν τα έτρωγαν ποτέ, τα έδιναν στις κότες ή σε ζητιάνους. Μετά το τέλος του δρώμενου αποχωρούσαν, χωρίς να ξεστρώσουν όμως το τραπέζι. Το άφηναν «αρματωμένο», στρωμένο δηλαδή για να το ευλογήσει ο Χριστός. Μάλιστα έλεγαν και το εξής: «…Το τραπέζ΄ γουρεμένον, θα έρται η Φωτεινή σκών΄ατό».

Το Λημόνεμαν το θεωρούσαν κάτι πολύ σπουδαίο, ένα χρέος στους πεθαμένους που περνούσε από γενιά σε γενιά. Οι γιαγιάδες έλεγαν στα εγγόνια «πουλίμ απ΄εσέν τιδέν κι θέλω,τα Φώτα μαναχόν να μη ανασπάλτς με, να αφ΄ς με κερίν»(παιδί μου δεν θέλω τίποτα από σένα, να μην με ξεχάσεις μόνον τα Φώτα, να με ανάψεις κεριά).

Το ίδιο βράδυ έκαναν και το έθιμο με το «αλικόν την πίταν». Ήταν ένα είδος αλμυρής πίτας, την οποία έτρωγαν οι άγαμοι πριν κοιμηθούν, έτσι όποιον ή όποια έβλεπαν στον ύπνο τους να τους δίνει νερό, αυτόν θα παντρευτούν. Η πίτα ζυμωνόταν με καλαμποκίσιο αλεύρι και την ζύμωνε «πρωτικάρ» κορίτσι (πρωτότοκη). Πίστευαν ότι τα Φώτα θα «φωτίσουν» το μέλλον και θα δουν την τύχη τους.

Το ίδιο βράδυ ξημερώματα γινόταν ο Μεγάλος αγιασμός. Τον αγιασμό αυτό τον διατηρούσαν σε μπουκάλια όλο τον χρόνο και τον χρησιμοποιούσαν όπως και την θεία μετάληψη σε αρρώστους, επίτοκες και ετοιμοθάνατες. Με τον αγιασμό των υδάτων πίστευαν ότι επανέρχεται η τάξη πραγμάτων, εξαφανίζονται οι κοντολόζ, οι μαισάδες, οι τζαζούδες και όλα εκείνα τα ξωτικά πλάσματα που δυσκόλεψαν την ζωή τους για δώδεκα μέρες.

Πηγή: efkozani.gr

κ. Γιώτα Ιωακειμίδου

© [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com], [2018].
Unauthorized use and/or duplication of this material without express and written permission from this
site’s author and/or owner is strictly prohibited. Excerpts and links may be used, provided that full
and clear credit is given to [Ioannis Apazidis], [Trapezounta.com] and [RadioTrapezounta.com],
with appropriate and specific direction to the original content.
© [Ιωάννης Απαζίδης], [Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], [2018].
Η μη εξουσιοδοτημένη χρήση ή / και η επανάληψη αυτού του υλικού χωρίς ρητή και γραπτή άδεια από τον
δημιουργό ή / και τον ιδιοκτήτη αυτού του ιστότοπου απαγορεύεται αυστηρά. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν
αποσπάσματα και σύνδεσμοι με την προϋπόθεση ότι θα δοθεί πλήρης και σαφής πίστωση στους
[Ιωάννης Απαζίδης], 
[Trapezounta.com] και [RadioTrapezounta.com], με κατάλληλη και συγκεκριμένη
κατεύθυνση στο αρχικό περιεχόμενο.