18 April 2012
Δισκογραφία: Νίκος Δημητριάδης - «Τη ψης ιμ’ τοξαρέας»
από την σελίδα:
http://www.elliniko-fenomeno.gr/?p=11756
Η ποντιακή μουσική παράδοση ζωντανή στο cd του Νίκου Δημητριάδη
To e-Pontos.gr στην προσπάθεια του να υποστηρίξει κάθε δραστηριότητα γύρω από την προβολή της Ιστορίας και του Πολιτισμού του Ποντιακού Ελληνισμού προσφέρει σε όλους τους αναγνώστες του 5 CD από τη μουσική δουλειά με τίτλο «Τη ψης ιμ’ τοξαρέας».
Λίγα λόγια για το CD
Ένας από τους βασικούς σκοπούς του Συλλόγου είναι η διατήρηση και διάδοση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Στα πλαίσια αυτά, ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αετοράχης αποφάσισε, όπως είναι γνωστό, να καταγράψει την ποντιακή μουσική παράδοση, αυτή που χρόνια τώρα υπηρετεί πιστά ο συγχωριανός μας λυράρης Νίκος Δημητριάδης. Σεμνός και αθόρυβος εργάτης της ποντιακής μουσικής, ο Νίκος κρατά ζωντανή με τη γλυκόλαλη λύρα του την παράδοσή μας επί εξήντα και πλέον χρόνια.
Έτσι, ο λυράρης του χωριού μας μπήκε σε στούντιο στη Θεσσαλονίκη για να ηχογραφήσει τον πρώτο του δίσκο, που κυκλοφόρησε με την επιμέλεια του Συλλόγου.
Σ’ αυτή τη μουσική περιπλάνηση είναι συνοδηγοί δέκα καταξιωμένοι καλλιτέχνες του ποντιακού τραγουδιού, τους οποίους και ο ίδιος συνόδευσε παλαιότερα με τη λύρα του σε διάφορες εκδηλώσεις.
Στο CD, που φέρει τον τίτλο «Τη ψης ιμ’ τοξαρέας», περιλαμβάνονται 19 παραδοσιακά ιστορικά τραγούδια του Πόντου, καθώς και τα …χωριανικά «Κρητικόν» και «Τη Κώτη (Αμερικάν’κον)».
Επίσης, συνοδεύεται από ένα 24σέλιδο ένθετο, όπου βρίσκει κανείς τα βιογραφικά του Νίκου Δημητριάδη και των καλλιτεχνών που συμμετέχουν, φωτογραφίες από την ηχογράφηση, καθώς και τους στίχους όλων των τραγουδιών.
Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αετοράχης αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει θερμά:
- Τον Νίκο Δημητριάδη για τη συνεργασία του και την όλη του προσφορά μέχρι σήμερα.
- Τους καλλιτέχνες που ανταποκρίθηκαν πρόθυμα στο κάλεσμά μας και συμμετείχαν αφιλοκερδώς στο cd:
Στέργιο Ζημπιλιάδη,
Κώστα Ζώη,
Κώστα Καραπαναγιωτίδη,
Μιχάλη Κουρτίδη,
Βασίλη Μιχαηλίδη,
Αλέξη Παρχαρίδη,
Στάθη Πορφυρίδη,
Θεόφιλο Πουταχίδη,
Κλεάνθη Σιαμλίδη και
Βασίλη Τοπαλίδη.
Οι χρήσιμες παρατηρήσεις τους κατά το στάδιο της ηχογράφησης και γενικότερα η βοήθειά τους ήταν πολύτιμες για την ολοκλήρωση του δίσκου.
- Την οικογένεια του αείμνηστου Χρύσανθου Θεοδωρίδη για την ευγενική παραχώρηση των τραγουδιών του, καθώς επίσης και τον στιχουργό Χρήστο Αντωνιάδη.
- Τους χορηγούς
Μιχάλη Π. Συμεωνίδη,
Ιορδάνη Α. Ιωαννίδη,
Ισαάκ Π. Δημητριάδη,
Βασίλη Δ. Βαμβακίδη,
Αναστάσιο Ν. Δημητριάδη,
Κώστα Η. Δημητριάδη,
Ευστάθιο Β. Κατσίδη,
Ιωάννη Ε. Κατσίδη,
Γιώργο Η. Ντίνα,
Δημήτρη Γ. Σερεμετίδη,
Κύρο Βουλγαράκη,
Κώστα Ζιάκα και
τους αδελφούς Τσάντζου για την οικονομική στήριξη αυτής της προσπάθειας.
- Τους ηχολήπτες Γιάννη Μετεντζίδη και Μπάμπη Ιωακειμίδη για την υπομονή με την οποία εργάστηκαν.
- Τη γραφίστρια και φίλη του Συλλόγου Γιώτα Καραγιαννίδου για τη σχεδίαση του ένθετου που συνοδεύει το cd.
Το CD δεν προορίζεται για εμπορική χρήση και δεν θα διατεθεί προς πώληση μέσω των μουσικών καταστημάτων – δισκοπωλείων. Μπορείτε να το προμηθεύεστε κατά τη διάρκεια των εκδηλώσεων του Συλλόγου, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα ταχυδρομικής αποστολής με αντικαταβολή.
Τα όποια κέρδη από τις πωλήσεις του θα αποτελούν ενίσχυση του πολιτιστικού έργου του Συλλόγου.
Ελπίζουμε πως με την έκδοση αυτού του συλλεκτικού δίσκου αναβιώνουν καημοί, όνειρα και συναισθήματα που τόσο περίτεχνα εξέφρασε ο Νίκος με τον κεμεντζέ του.
«Είναι το καλύτερο δώρο στην καλλιτεχνική μου ζωή» δήλωσε ο ίδιος φανερά συγκινημένος στη «Φωνή» μετά το τέλος της ηχογράφησης, προσθέτοντας ότι «ικανοποιήθηκε ένας μεγάλος μου πόθος, να αφήσω κάτι στην οικογένειά μου, στους χωριανούς μου, στην κοινωνία, μετά από εξήντα χρόνια ενασχόλησής μου με τη λύρα».
10 April 2012
Εκδηλώσεις για την Εορτή του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα 22-23 Απριλίου 2012
St. George Peristereota Research Centre
78 Olympou str, 54631
Thessaloniki, Greece
tel/fax: +30 2310 271522
www.peristereota.com
09 April 2012
Ο κ. Μαργαρίτης, οι Πόντιοι και οι Λευκές Σελίδες της ελληνικής ιστορίας - Βλάσης Αγτζίδης
Ο κ. Μαργαρίτης, οι Πόντιοι, και οι Λευκές Σελίδες της ελληνικής ιστορίας
του Βλάση Αγτζίδη
(άρθρο από την σελίδα www.trapezounta.com - 1η δημοσίευση 22 Σεπτεμβρίου 2005)
Όσοι
υπηρετούν το
λόγο, γραπτό ή
προφορικό,
γνωρίζουν τη
δύναμη των
λέξεων όταν
συντεθούν
κατάλληλα,
καθώς και την
πονηριά που
μπορούν να
κρύβουν οι
συνθέσεις.
Τούτο το
διευκρινιστικό
σχόλιο
γράφεται με
αφορμή μια
αναφορά που
υπήρχε στο
λόγο του κ. Γ.
Μαργαρίτη στο «βιβλιοδρόμιο»
των «Νέων»
της 10ης
Σεπτεμβρίου 2005. «Ευχαρίστως
να
συζητήσουμε
για τους
Ποντίους, όχι
όμως να
κρύβουμε τι
συνέβη με τους
Εβραίους και
τους Τσάμηδες»
λέει ο καλός
ιστορικός
στην
παρουσίαση
του νέου του
βιβλίου. Αντιπαρατίθεται
από κανένα η
γενοκτονία
των Ποντίων
στην
εθνοκάθαρση
που συνέβη εις
βάρος άλλων
εθνοτήτων; Απ’
ότι γνωρίζω
όχι! Τότε γιατί
υπάρχει
αναιτίως η
συγκεκριμένη
αναφορά; Η
συζήτηση για
τη γενοκτονία
των Ποντίων
μπορεί να
είναι μόνο μια
ευγενική
παραχώρηση,
ένα αντίδωρο
καλύτερα, από
τους
νεοέλληνες
ιστορικούς
προς τον
συγκεκριμένο
πληθυσμό;
Επειδή αυτή η αναφορά του κ. Μαργαρίτη μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους από τον αναγνώστη, νομίζω ότι είναι αναγκαία η τηλεγραφική παρουσίαση των σημείων που σχετίζονται με το γεγονός. Τουλάχιστον να αρχίσουν να γίνονται γνωστές οι παράμετροι που θεωρούνται σημαντικές από την ίδια την κοινωνία των πολιτών και από τους ιστορικούς που προέρχονται από τις ομάδες που υπέστησαν γενοκτονία.
Η γενοκτονία των Ποντίων είναι μέρος της γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής, η οποία με τη σειρά της συμπεριλαμβάνεται στη γενοκτονία των χριστιανών που πραγματοποίησε ο τουρκικός εθνικισμός με τη χρήση ενός ιδιότυπου ισλαμοφασισμού εκείνης της εποχής.
Επειδή αυτή η αναφορά του κ. Μαργαρίτη μπορεί να διαβαστεί με πολλούς τρόπους από τον αναγνώστη, νομίζω ότι είναι αναγκαία η τηλεγραφική παρουσίαση των σημείων που σχετίζονται με το γεγονός. Τουλάχιστον να αρχίσουν να γίνονται γνωστές οι παράμετροι που θεωρούνται σημαντικές από την ίδια την κοινωνία των πολιτών και από τους ιστορικούς που προέρχονται από τις ομάδες που υπέστησαν γενοκτονία.
Η γενοκτονία των Ποντίων είναι μέρος της γενοκτονίας των Ελλήνων της Ανατολής, η οποία με τη σειρά της συμπεριλαμβάνεται στη γενοκτονία των χριστιανών που πραγματοποίησε ο τουρκικός εθνικισμός με τη χρήση ενός ιδιότυπου ισλαμοφασισμού εκείνης της εποχής.
-Το
μέγεθος της
συγκεκριμένης
εθνικής
εκκαθάρισης
είναι πολύ
μεγάλο. Από τα 3.5
περίπου
εκατομμύρια
των
χριστιανών
της Ανατολής,
επέζησαν
λίγες δεκάδες
χιλιάδες μετά
το τέλος των
γεγονότων.
Ειδικά από την
ελληνική
κοινότητα, που
ξεπερνούσε τα 2
εκατομμύρια,
καταμετρήθηκαν
ως πρόσφυγες
στην Ελλάδα το
’28 λίγο
περισσότεροι
από 1.2
εκατομμύρια.
-Από
άποψη
κατηγοριοποίησης
του
φαινομένου, η
γενοκτονία
των Ελλήνων
της Ανατολής
μπορεί να
συσχετιστεί
με τη
γενοκτονία
των ιθαγενών
της Αμερικής
και της
Αυστραλίας
από τους
Αγγλοσάξονες,
των
νοτιοαμερικάνων
από τους
Ισπανούς, των
Εβραίων από
τους
Γερμανούς, των
μουσουλμάνων
από τους
Σέρβους και
των
Παλαιστινίων
από τους
Ισραηλινούς.
-Η
γενοκτονία
των Ελλήνων
της Ανατολής
υπήρξε ένα
θέμα για το
οποίο μετά το ‘22
σιώπησαν οι
πάντες στην
Ελλάδα, από την
εξουσία έως
την πιο ακραία
αντιπολίτευση.
Πιθανότατα,
γιατί η
συμπεριφορά
του πολιτικού
συστήματος
εκείνης της
εποχής
διευκόλυνε
τον τουρκικό
εθνικισμό να
επικρατήσει
και να
ολοκληρώσει
τη γενοκτονία
των
χριστιανικών
πληθυσμών.
-Πιθανότατα
επίσης, να μην
υπήρξε απλή
ανοχή των
γενοκτονιών
από το τότε
ελλαδικό
πολιτικό
σύστημα, αλλά
και μια
ιδιότυπη
συμμετοχή με
το δεδομένο
ότι από τη μια η
φιλομοναρχική
κυβέρνηση του
Γούναρη
αποφάσιζε να
εγκαταλείψει
τους
ελληνικούς
πληθυσμούς
της Ιωνίας
στους
κεμαλικούς -με
συμβολικό
αποκορύφωμα
την
καταστροφή
της Σμύρνης-
και από την
άλλη οι
ελλαδικοί
κομμουνιστές
που
προέρχονταν
από την
παράδοση της
Φεντερασιόν
και του
Δημητρώφ
πολεμούσαν
μαζί με τους
Τούρκους
εθνικιστές
κατά των
Ελλήνων.
-Ενδιαφέρον
παρουσιάζει η
συμπεριφορά
της ελληνικής
ιστοριογραφίας
για τα θέματα
αυτά. Δεξιοί
και αριστεροί
ιστορικοί
συνήργησαν
απολύτως στην
απόκρυψη της
μεγάλης
σφαγής και στη
δικαιολόγηση
της
συμπεριφοράς
του τουρκικού
εθνικισμού.
Λειτούργησαν
ως το
ιδεολογικό
δεκανίκι ενός
κράτους, τα
συμφέροντα
του οποίου
βρίσκονταν σε
μεγάλη
απόκλιση από
τα συμφέροντα
των ελληνικών
πληθυσμών της
Ανατολής.
-Έπρεπε
να έρθει η
δεκαετία του ’80
για να
μετατραπεί ο
θρήνος των
θυμάτων και τα
απειράριθμα
κείμενα για τη
γενοκτονία
που
κληροδότησε η
πρώτη γενιά, σε
κίνημα της
κοινωνίας των
πολιτών. Ένα
κίνημα που
διεκδικούσε
την
αποστερημένη
μνήμη. Στα
πλαίσιά του
διαμορφώθηκε
ένα ρεύμα
ιστοριογραφικό
που έθεσε νέες
οπτικές, με
εκφραστές
ιστορικούς
που
προέρχονταν
από τις ομάδες
των θυμάτων. Σε
ιδεολογικό
επίπεδο
ξαναβρέθηκε
το νήμα που
τους ένωνε με
την άλλη
Αριστερά, αυτή
που βασίζεται
στις
αναλύσεις των
Γληνού,
Σκληρού και
Λούξεμπουργκ.
-Ειδικά
οι Πόντιοι,
βιώνουν μέχρι
σήμερα τις
συνέπειες της
γενοκτονίας
στο πρόσωπο
των Ποντίων
από την τ. ΕΣΣΔ. Ένας
πληθυσμός που
βίωσε τη
σοβιετική
πορεία και
υπέστη τiς
φοβερές
ρατσιστικές
διώξεις του
σταλινικού
καθεστώτος,
καταφθάνει
στον παρόντα
ιστορικό
χρόνο
πρόσφυγας στη «μητέρα-πατρίδα».
Οι νεοέλληνες
ιστορικοί θα
έπρεπε να
αναλογιστούν
γιατί για άλλη
μια φορά
απέκρυψαν και
τη δεύτερη
αυτή
γενοκτονία
που υπέστησαν
οι ελληνικοί
πληθυσμοί από
το σταλινισμό
το μεσοπόλεμο.
Και όχι μόνο τη
γενοκτονία
των Ελλήνων,
αλλά και των
άλλων μικρών «τιμωρημένων
λαών», όπως οι
Τσετσένοι, οι
Γερμανοί του
Βόλγα, οι
Τάταροι της
Κριμαίας, οι
Κορεάτες της
Άπω Ανατολής
και τόσοι
άλλοι.
-Ας
αρχίσουμε
επιτέλους να
συζητούμε
δημόσια τα
θέματα αυτά,
χωρίς ταμπού
και
επιφυλάξεις
και ας
σπάσουμε την
παράδοση που
θέλει τη
νεοελληνική
ιστοριογραφία
κλεισμένη σε
ομάδες που δεν
συζητούν και
ούτε καν
επικοινωνούν
μεταξύ τους.
Μέχρι τότε όμως, ας αφήσουμε ήσυχους τους πληθυσμούς που ακόμα βιώνουν τις συνέπειες της γενοκτονίας που υπέστησαν και στους οποίους όλοι εμείς που θεωρούμε ότι υπηρετούμε, λίγο ή πολύ, την επιστήμη της Ιστορίας, θα έπρεπε να τους δώσουμε σαφείς εξηγήσεις.
Αναφορά για τους ποντιόφωνους στο 6ο Παγκόσμιο Γλωσσολογικό Συνέδριο - Φάνης Μαλκίδης
Αναφορά για τους ποντιόφωνους στο 6ο Παγκόσμιο Γλωσσολογικό Συνέδριο
Φάνης Μαλκίδης
Φάνης Μαλκίδης
(άρθρο από την σελίδα www.trapezounta.com - 1η δημοσίευση 21 Δεκεμβρίου 2005)
H
παγκόσμια
Ομοσπονδία
για τη
διάδοση –
διεθνοποίηση
της ελληνικής
γλώσσας, ο
Οργανισμός
για τη διεθνοποίηση
της ελληνικής
γλώσσας (ΠΟΔ-
ΔΕΓ, ΟΔΕΓ) και η
ομοσπονδία
των
ελληνόφωνων
δήμων της
Σαλεντινής
Ελλάδος,
διοργάνωσαν
στο Κοριλιάνο
του Ότραντο
της Απουλίας (Κάτω
Ιταλία), το
6ο
ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ
ΓΛΩΣΣΟΛΟΓΙΚΟ
ΣΥΝΕΔΡΙΟ με
τίτλο «Οι
διαλεκτικές
μορφές της
ελληνικής
γλώσσας από
την αρχαία
εποχή μέχρι
σήμερα», στο
οποίο
συμμετείχαν
δεκάδες
επιστήμονες
από όλο τον
κόσμο.
Το
Συνέδριο
διοργανώθηκε
υπό την αιγίδα
του προέδρου
της Ελληνικής
Δημοκρατίας
και με την στήριξη
του
Υπουργείου
Πολιτισμού
της Ελλάδος, της
Ομοσπονδίας
ελληνοφώνων
Δήμων της Grecia
Salentina, του
Δήμου
Κοριλιάνο του
Ότραντο, του
Ιδρύματος
Κώστα και
Ελένης Ουράνη,
της
Εταιρείας
ΚΛΕΟΣ Α.Ε. και της
ΚΕΔΚΕ, την
οποία
εκπροσώπησε ο
Δήμαρχος
Αργοστολίου Γ.
Φόρτες.
Στο
Συνέδριο, το
οποίο
πραγματοποιήθηκε
στο πολύ ωραία
αναπαλαιωμένο
κάστρο του
Κοριλιάνο,
τέθηκε για
πρώτη φορά από
τον Φάνη
Μαλκίδη
πανεπιστημιακό
στο
Δημοκρίτειο
Θράκης το
ζήτημα της «γλώσσας
και της κοινωνίας
στους
ποντιόφωνους-
κρυπτοχριστιανούς
στην Τουρκία».Το
ζήτημα
απασχόλησε
για πρώτη φορά
γλωσσικό
παγκόσμιο
συνέδριο και
από τις
ελάχιστες που
έχει
απασχολήσει
διεθνές
επιστημονικό
συνέδριο και
μάλιστα στο
εξωτερικό.
Ο
Φάνης
Μαλκίδης
αρχικώς
αναφέρθηκε στην
Ποντιακή
διάλεκτο, την
πλησιέστερη
προς την
αρχαία
ελληνική
γλώσσα
ομιλούμενη
σήμερα
διάλεκτο,
παραθέτοντας
τα βασικά της
σημεία, τα
οποία είδαν
πολύ οικεία
και οι
ελληνόφωνοι
της Απουλίας,
οι οποίοι
βρέθηκαν στο
συνέδριο.
Στη συνέχεια
ο Φάνης
Μαλκίδης
αναφέρθηκε στην
παρουσία των
ποντιόφωνων –κρυπτοχριστιανών
από το 1650, στις
αλλαγές που
σημειώθηκαν στο
Οθωμανικό
κράτος (
Τανζιμάτ
διατάγματα
Χατί Σερίφ και
Χάτι
Χουμαγιούν), τα
οποία έδωσαν
κάποια δικαιώματα
στους μη
μουσουλμάνους.
Από
το 1856 μέχρι την
αναγνώριση
των
κρυπτοχριστιανών
της
Καππαδοκίας
και του Πόντου
το 1911 από
την οθωμανική
πολιτεία,
υπάρχουν
πηγές για το
ζήτημα των
κρυπτοχριστιανών,
με πιο
χαρακτηριστική
του Π. Σ.
Σιδηρόπουλου,
ή Πεχλίλ, ο
οποίος
φανερώθηκε
στον
προϊστάμενο
του ιταλό
πρόξενο της
Τραπεζούντας Fabri
και αναγνωρίστηκε
από τις
οθωμανικές
αρχές ως
χριστιανός. Η
είδηση έφερε
νέα δεδομένα
στο χώρο και
στις 15 Ιουλίου 1857,
1590
αντιπρόσωποι
κρυπτοχριστιανών
συγκεντρώθηκαν
στην εκκλησία
της
Θεοσκεπάστου
στην
Τραπεζούντα,
μετά από
ένα υπόμνημα
προς την
Υψηλή Πύλη,
τους πρέσβεις
των ευρωπαϊκών
δυνάμεων
και το
Οικουμενικό
Πατριαρχείο.
Ο επίσκοπος Σεβάστειας Γερβάσιος αναφερόμενος στους κρυπτοχριστιανούς της Μικράς Ασίας αναφέρει ότι μετά την παρέμβαση της ευρωπαϊκής διπλωματίας το 1858, 25.000 από αυτούς ομολόγησαν δημόσια τη χριστιανική τους πίστη.
Ωστόσο, όπως επισήμανε ο Φάνης Μαλκίδης, το γεγονός της δημόσιας θρησκευτικής μεταστροφής των υπηκόων του θορύβησε το οθωμανικό κράτος που παρακολουθούσε τις εξελίξεις ανήσυχο. Ως ένα μέσο ανάσχεσης του κλίματος αυτού στους επίσημους καταλόγους του σημειωνόταν πέρα από το χριστιανικό όνομα του αναγνωρισμένου πρώην κρυπτοχριστιανού και η διακριτική σημείωση «Tenessour- roum», που σημαίνει αποστάτης, αρνητής της πίστεως. Οι χριστιανοί που είχαν αυτή τη διακριτική σημείωση στρατολογούνταν κανονικά και είχαν τις ανάλογες πρόσθετες ταλαιπωρίες. Τα παιδιά αυτών δεν μπορούσαν να κληρονομήσουν τους γονείς τους οι οποίοι ως κρυπτοχριστιανοί είχαν επίσημα τουρκικά ονόματα, γεγονός που δικαιολογούνταν από το ισλαμικό δίκαιο το οποίο απαγορεύει την κληρονομιά από μουσουλμάνους σε χριστιανούς. Οι μεθοδεύσεις αυτές χρησιμοποιούνταν προκειμένου να σταματήσει το ρεύμα επιστροφής στο χριστιανισμό αλλά και για να εξασφαλιστούν τα αναγκαία δημόσια έσοδα.
Η περίοδος μετά το 1869 χαρακτηρίζεται από αυξανόμενους διωγμούς των πρώην κρυπτοχριστιανών, που εντάθηκαν με το κίνημα των Νεότουρκων και τους κεμαλικούς. Η εκδίωξη των Ποντίων με την τέλεση του μαζικού εγκλήματος της γενοκτονίας, άφησε αυτούς τους πληθυσμούς χωρίς επαφή τόσο με το ελληνικό στοιχείο όσο και με την Εκκλησία, με εξαίρεση αυτούς που μετανάστευσαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου και δημιούργησαν ισχυρές ποντιόφωνες κοινότητες, οι οποίες διατήρησαν και διατηρούν τις παραδόσεις και κυρίως την ποντιακή διάλεκτο. Όμως παρά την απουσία επαφής και την σχεδιασμένη πολιτική βίαιης ενσωμάτωσή τους στην τουρκική κοινωνία, και την αμέλεια της Ελλάδας, αυτοί οι πληθυσμοί διατηρούν σήμερα στοιχεία ελληνικής συνείδησης, τα οποία αρχίζουν να αναζητούν από τη δεκαετία του 1970, όταν συμμετείχαν με μεγάλο αριθμό στο μεταναστευτικό κύμα από την Τουρκία προς τη Δυτική Ευρώπη. Εκεί συναντούνται με τους Έλληνες ποντιακής καταγωγής μετανάστες και σταδιακά αποκαθίστανται οι πρώτες επαφές, μέσω της κοινής αναλλοίωτης στους αιώνες γλώσσα, των εθίμων, των παραδόσεων, του χορού και του τραγουδιού και άλλων στοιχείων. Ταυτόχρονα η επαφή των ποντόφωνων με τους Πόντιους της Ελλάδας, ενισχύεται από την προσπάθεια ανάδειξης του ποντιακού ζητήματος σε όλες τις διαστάσεις του στον ελλαδικό χώρο, και την διοργάνωση των πρώτων επισκέψεων στον Πόντο.
Ο Φάνης Μαλκίδης παρέθεσε ορισμένα στοιχεία για τη σημερινή κατάσταση των ποντιόφωνων, τις περιοχές εγκατάστασής τους στον Πόντο και αλλού, τις εχθρικές ενέργειες του τουρκικού κράτους, τις κινήσεις των Ποντίων για την ανάδειξη της ταυτότητάς τους, τα οποία αντιμετωπίζονται με σκληρά μέτρα από τις τουρκικές αρχές, ενώ οι ζωές των Ποντίων που τολμούν να εκφράσουν τις απόψεις τους απειλούνται. Ταυτόχρονα αυτή η καταπίεση συνοδεύεται από ψευτοεπιστημονικές προσπάθειες διαστρέβλωσης της πλούσιας Ιστορίας αυτού του λαού και της περιοχής, αφού η επίσημη τουρκική γραμμή ισχυρίζεται ότι ο ιστορικός αυτός λαός είναι τουρκικής καταγωγής.
Ο Φάνης Μαλκίδης αναφέρθηκε σε κινήσεις ανάδειξης του ζητήματος όπως αυτές της μη κυβερνητικής οργάνωσης «Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών» στην οποία συμμετέχει από χρόνια ο Μ. Χαραλαμαπίδης (γραπτή έκθεσή της προς τον Οργανισμό για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και προς το Γραφείο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), και της γαλλικής μη κυβερνητικής οργάνωσης «MRAP - Κίνηση ενάντια στο ρατσισμό - για τη φιλία ανάμεσα στους λαούς»( προφορική παρέμβαση στην 58η συνεδρίαση της επιτροπής του ΟΗΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα)
Η Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών, έκανε ιδιαίτερη αναφορά στις συστηματικές προσπάθειες εξαφάνισης της ποντιακής διαλέκτου, ως της πλησιέστερης προς την αρχαία ελληνική ομιλούμενης σήμερα γλώσσας, αλλά και στις διώξεις εις βάρος Ποντίων διανοουμένων, όπως του συγγραφέα Ομέρ Ασάν. Περιγράφοντας αυτή την κατάσταση, η Διεθνής Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών επιθυμεί να επιμείνει στην ανυπαρξία ελευθερίας έκφρασης των Ποντίων, στη σημερινή Τουρκία, ενώ η αναφορά έγινε και στη πληροφόρηση για τις συνθήκες ζωής αυτού του λαού, αφού διεθνής κοινότητα οφείλει να γνωρίζει αυτή την κατάσταση. Επιπλέον, όπως επισημάνθηκε στην αναφορά της μη κυβερνητικής οργανώσεις, οι παρεμβάσεις προς την κατεύθυνση της άρσης της διάκρισης εναντίον αυτού του λαού, αποτελούν ένα βήμα προς τη διαφύλαξη ενός ζώντος πολιτισμού, ο οποίος έχει εμπλουτίσει την ανθρωπότητα.
Ο
Φάνης
Μαλκίδης
κατέληξε
τονίζοντας
ότι το
ζήτημα των
ποντιόφωνων
αποτελεί
σημαντική
συνιστώσα
του ποντιακού
θέματος, η
οποία τα
τελευταία
χρόνια
αρχίζει να
αποτελεί
μέρος της
συζήτησης
στην Ελλάδα,
την Τουρκία,
την Ευρώπη, τις
ΗΠΑ και διεθνείς
οργανισμούς
και αποτελεί
ένα ευρωπαϊκό
ζήτημα
ελευθερίας
ομιλίας,
γραφής,
διάσωσης και
μεταφοράς
στις νεώτερες
γενιές της
μητρικής
γλώσσας. Της
ποντιακής
διαλέκτου.
Παιδεία -Εκπαίδευση στις αλησμόνητες πατρίδες της Ανατολής - Φάνης Μαλκίδης
Ο
Ελληνισμός
της Μικράς
Ασίας από την
αρχαιότητα
μέχρι τη
Μεγάλη Έξοδο
“Παιδεία
-Εκπαίδευση
στις
αλησμόνητες
πατρίδες της
Ανατολής”
(άρθρο από την σελίδα www.trapezounta.com - πρώτη δημοσίευση: 21 Δεκεμβρίου 2005)
Ένα
πολύ
σημαντικό και
άρτια
οργανωμένο
συνέδριο
πραγματοποιήθηκε
από το Δήμο
Νέας Ιωνίας
και το ΚΕΜΙΠΟ.
Το συνέδριο
που έγινε στο
πολύ όμορφο
Πολιτιστικό
Κέντρο του
Δήμου Νέας
Ιωνίας, όπου
υπάρχει ένα
πολύ ωραίο
μουσείο
Υφαντουργίας-Ταπητουργίας
που διασώζει
κομμάτια του
μικρασιατικού
πολιτισμού,
τίμησαν με την
παρουσία τους
ο πρόεδρος της
Ελληνικής
Δημοκρατίας Κ.
Παπούλιας, η Πρύτανης
του
Πανεπιστημίου
της Ευρώπης Ε.
Γλύκατζη –
Αρβελέρ, οι
βουλευτές
Ζαγορίτης και
Κουλουμπής
καθώς και
πολίτες της
Νέας Ιωνίας,
γειτονικών
δήμων καθώς
και από
άλλα μέρη της
Ελλάδας, οι
περισσότεροι
μέλη
προσφυγικών
σωματείων.
Το
Συνέδριο
προλόγισαν ο
δήμαρχος Νέας
Ιωνίας πρώην
υπουργός και
βουλευτής Γ.
Χαραλάμπους
και ο πρόεδρος
του ΚΕΜΙΠΟ, και
ψυχή του
Συνεδρίου Χ.
Σαπουντζάκης,
οι οποίοι
έδωσαν και
τους βασικούς
στόχους της
μεγάλης αυτής
συνεύρεσης
των προσφύγων
για τη
διατήρηση της
μνήμης, που
συνδυάστηκε
με τις
επιστημονικές
ανακοινώσεις
και την
παρουσίαση
τραγουδιών
από τη Μικρά
Ασία από το
πνευματικό
κέντρο του
Δήμου Νέας
Ιωνίας και
το Κέντρο
Αιγαιακών
Λαογραφικών
και
Μουσικολογικών
Ερευνών
καθώς και του Θεατρικού
Μονόπρακτου “Η
ΣΙΠΥΛΙΝΑ” σε
σκηνοθεσία Α.
Παπαδόπουλου.
Ακόμη
στο πλαίσιο
του Συνεδρίου
πραγματοποιήθηκαν
παιδαγωγικά
εργαστήρια
από για την
Παιδεία και
την Ιστορία
της Μικράς
Ασίας, ενώ το
Συνέδριο
στήριξαν η
Ομοσπονδία
Προσφυγικών
Σωματείων
Ελλάδας, και τα
Σωματεία
Σπάρτης,
Αλαγιωτών
Ινεπολιτών,
Κασταμονιτών,
Προκοπιέων
και ο Ιωνικός
Σύνδεσμος.
Δήμος Νέας Ιωνίας - Κέντρο Σπουδής και Ανάδειξης Μικριασιατικού Πολιτισμού (ΚΕΜΙΠΟ)
2ο Συμπόσιο
Η Ομάδα Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη και το ποντιακό κίνημα - Βλάσης Αγτζίδης
Η Ομάδα Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη και το ποντιακό κίνημα
Βλάσης Αγτζίδης
Ιστορικός, μέλος του Δ.Σ. της ΠΟΕ
Φεβρουάριος 2006
(άρθρο από την σελίδα www.trapezounta.com - πρώτη δημοσίευση: 28 Φεβρουαρίου 2006)
Μονολιθικότητα, ή ο μύθος της πολυκεντρικότητας
Οι πρόσφατες αναφορές στο δημοσιογραφικό όργανο της Ομάδας Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη, τόσο για τα μέλη του διοικητικού συμβουλίου της ΠΟΕ, όσο και με αφορμή την υπόθεση Ευθυμιάδη, χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής, εφόσον απαξιώνουν και ενοχοποιούν πρόσωπα και θεσμούς. Αυτή η πρακτική, που συνεχώς εφαρμόζεται, πρέπει να οδηγήσει στη διερεύνηση όλων των παραμέτρων που σχετίζονται με την τάση αυτή.
Οι συγκεκριμένες αναφορές αποτελούν το τελευταίο κρούσμα μιας μόνιμης αρνητικής παρέμβασης. Χρόνια τώρα η συγκεκριμένη ομάδα προσπαθεί, συνεχώς και με πολλούς τρόπους, να επιβάλλει με κάθε τρόπο -αγνοώντας το κόστος και τη φθορά που προκαλεί στο ποντιακό κίνημα- τη δική της ιδεολογική, πολιτική και οργανωτική αντίληψη. Βασικό χαρακτηριστικό της πολιτικής της εντός του ποντιακού χώρου είναι η προσπάθεια καλλιέργειας μιας μονοφωνίας επί όλων των ζητημάτων και η απαξίωση κάθε διαφορετικής άποψης. Η "πολυκεντρικότητα", που υπήρξε βασικό πολιτικό σύνθημα του κ. Μ. Χαραλαμπίδη, του πρώτου από τους δύο ιδρυτές της συγκεκριμένης ομάδας, αναιρέθηκε πλήρως και ολοκληρωτικά εντός του ποντιακού χώρου. Οι οργανωμένοι Πόντιοι αντιμετωπίστηκαν ως δυνάμει μονολιθική οντότητα χωρίς εσωτερικό πλουραλισμό, διαφωνίες και άλλες απόψεις, που θα έπρεπε να στρατευθούν στο οργανωτικό και ιδεολογικό άρμα του κ. Χαραλαμπίδη. Η δράση της εντός του ποντιακού κινήματος την τελευταία εικοσαετία, επηρέασε καθοριστικά τις διαδικασίες που διαμόρφωσαν τη σύγχρονη ποντιακή πραγματικότητα.
Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί μια συμβολή στην καλύτερη κατανόηση τoυ πολιτικού, ιδεολογικού και οργανωτικού ρεύματος που δημιούργησαν οι Χαραλαμπίδης και Φωτιάδης. Συντάχθηκε για να παρουσιαστεί στη συνεδρίαση του Δ.Σ. της ΠΟΕ της 4ης Φεβρουαρίου 2006, όπου θα συζητηθεί για πρώτη φορά το ζήτημα. Παρουσιάζει και θίγει συνοπτικά τις διάφορες πλευρές του φαινομένου και προσπαθεί να ορίσει τους θεματικούς άξονες που πρέπει να διερευνηθούν σε βάθος, με βάση τα κείμενα, τα έγγραφα και τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών.
Οι ιδρυτές
Οι ιδρυτές της Ομάδας, που κατά καιρούς έλαβε διάφορα ονόματα και δημιούργησε διάφορους φορείς (Κε.πο.μέ, Όπσβε), ήταν οι Μιχάλης Χαραλαμπίδης (κοινωνιολόγος) και ο Κώστας (Κωσταντίνος) Φωτιάδης, τότε διδάκτωρ ιστορίας και σήμερα τακτικός καθηγητής στη Φλώρινα. Κατά πάσα πιθανότητα, η πολιτική προέλευσή τους ήταν σοσιαλδημοκρατική. Ο κ. Φωτιάδης θα πρέπει να συνάντησε αργότερα τον κ. Χαραλαμπίδη, αφού αυτός είχε ξεκινήσει πλέον την ενασχόλησή του με τα ποντιακά. Αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι ο κ. Φωτιάδης -σημερινός πρόεδρος- δεν είναι ιδρυτικό μέλος του Κεπομέ (Μάϊος ΄85).
Ο κ. Χαραλαμπίδης προερχόταν από εκείνο το σκέλος που διαμορφώθηκε στην Ιταλία και επηρεάστηκε από τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του τρίτου κόσμου και ειδικά το αραβικό Μπάαθ. Τα μέλη της συγκεκριμένης ομάδας έγιναν γνωστοί στην Ελλάδα ως "Ιταλοί". Το πολιτικό τους όραμα μάλλον πρέπει να υπήρξε η συμμαχία της Ελλάδας με τον τρίτο κόσμο -και κυρίως τον αραβικό- σε μια αντιιμπεριαλιστική κατεύθυνση. Δηλαδή μια συμμαχία που θα συμπεριλάμβανε τον Καντάφι, τον Σαντάμ Χουσεϊν, τους Κούρδους του Αμνπτουλάχ Οτσαλάν κ.ά. Ο κ. Χαραλαμπίδης υπήρξε υψηλόβαθμο στέλεχος του Πασόκ. Είχε καταλάβει μια εξαιρετικά σημαντική θέση στο Εκτελεστικό Γραφείο, το οποίο επί της ουσίας ήταν το ανώτατο κομματικό όργανο που κυβερνούσε την Ελλάδα. Σύμφωνα με δική του δήλωση καθοδηγούσε και τον Ανδρέα Παπανδρέου.
Ο κ. Φωτιάδης είχε σημαντική δράση, ως συλλέκτης κυρίως καθώς και ως ερευνητής, για διάφορα ποντιακά θέματα. Παρ’ όλη την έντονα ανταγωνιστική του στάση και τη διεκδίκηση της κυριαρχίας επί του ποντιακού επιστημονικού κόσμου, συνέβαλε στη περαιτέρω διερεύνηση επιστημονικών ζητημάτων (κρυπτοχριστιανοί, εξισλαμισμοί στη Μικρά Ασία, γενοκτονία κ.ά.) Όμως δεν περιφρούρησε την ερευνητική του δραστηριότητα, όπως θα έπρεπε. Επιλογή του υπήρξε, να θέσει στην υπηρεσία της Ομάδας το έργο του, καθώς και να δραστηριοποιηθεί και ο ίδιος συνδικαλιστικά και πολιτικά μ’ έναν ιδιαιτέρως εμπαθή τρόπο. Επέτρεψε έτσι την εκμετάλλευση της επιστημονικής του δράσης από μια μικρή και συγκεκριμένη δράκα ανθρώπων και οδήγησε τελικά στην ταύτιση του επιστημονικού του έργου με τις αντιδραστικές -πολιτικές, ιδεολογικές και οργανωτικές- επιλογές της Ομάδας.
Το ιστορικό πλαίσιο
Η οργανωτική συγκρότηση της Ομάδας πρέπει να πέρασε διάφορες φάσεις πριν αποκτήσει τα τελικά της χαρακτηριστικά. Κεντρικό πρόσωπο ήταν ο κ. Χαραλαμπίδης, τον οποίον κατά τα φαινόμενα συνάντησε στην πορεία του ο κ. Φωτιάδης και δημιούργησαν έτσι το σκληρό πυρήνα. Φαίνεται ότι κάποιοι Πόντιοι του Πασόκ και του πολύ κοντινού χώρου, συζητούσαν για την ίδρυση φορέα κάπου στην πρώτη πενταετία της δεκαετίας του ΄80. Παρότι εκείνο τον καιρό είχε ξεκινήσει ένα κυβερνητικό πρόγραμμα για εγκατάσταση Ποντίων από τη Σοβιετική Ένωση στη Θράκη (δημιουργία οικισμών της Εκτενεπόλ στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή μέσω της Αγροτικής Τράπεζας με την επίβλεψη του Γερ. Νοταρά) η Ομάδα δεν πρέπει να είχε κάποια εμπλοκή. Αυτό συνάγεται από το ότι στο καταστατικό του Κεπομέ ουδόλως αναφέρονται οι Πόντιοι από τη Σοβιετική Ένωση και η ύπαρξη προσφυγικού προβλήματος. Να σημειωθεί ότι η χρήση και η καθιέρωση του όρου "παλιννοστούντες" για τους νεοπρόσφυγες πρέπει να αναζητηθεί μάλλον στο συγκεκριμένο πρόγραμμα.
Το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο χαρακτηριζόταν από την απόλυτη κυριαρχία του Πασόκ σ' όλη την κλίμακα της κοινωνικής και πολιτικής ζωής στην Ελλάδα. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην αύξηση της πραγματικής ισχύος, αλλά και της αυτοπεποίθησης των Ποντίων του Πασόκ. Η πρώτη περίοδος, που χαρακτηρίστηκε από την πιο αριστερή εκδοχή του συγκεκριμένου κόμματος, επέτρεψε να έρθουν στην επιφάνεια οι ιδεολογικές επιρροές από τα εθνικοαπελευθερωτικά μπααθικά κινήματα. Πρόσφατη ήταν επίσης και η αίγλη των Αρμενίων, που με τον Ασάλα είχαν ξεκινήσει τον ένοπλο αγώνα κατά της Τουρκίας, χρησιμοποιώντας βέβαια και μεθόδους τρομοκρατίας. Παράλληλα, υπήρχαν και προσωπικά συμφέροντα που εξυπηρετούνταν με την αύξηση ελέγχου του ποντιακού χώρου. Στο εσωκομματικό ανταγωνιστικό μέτωπο, η στήριξη, και ακόμα περισσότερο ο έλεγχος, κάποιας εθνικοτοπικής ομάδας αύξανε την πολιτική δύναμη του ελέγχοντος.
Το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο καθορίστηκε από την πρωτοφανή πολιτική αλλαγή που συνέβη στην Ελλάδα με την άνοδο στην εξουσία ενός αυτοθεωρούμενου αριστερού κόμματος. Παρότι η ανάγκη καθεστωτικής προσαρμογής του Πασόκ απομυθοποίησε εν πολλοίς το αριστερό όραμα, εν τούτοις η άνοδος αυτή είχε μια σειρά από αλυσιδωτές αντιδράσεις στην Αριστερά. Ειδικά η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά θα καταρρεύσει, ενώ η κοινοβουλευτική θα υποστεί βαρύτατες απώλειες. Αρκετοί Πόντιοι που είχαν θητεύσει σ' αυτήν θα επιλέξουν το δρόμο της ενεργοποίησης στον ποντιακό χώρο και της επεξεργασίας νέων ερμηνειών, διατηρώντας απόλυτα την επιφύλαξή τους για το καθεστωτικό Πασόκ, καθώς και για τις παράλληλες επεξεργασίες που πραγματοποιούνταν στο εσωτερικό του -όσον αφορά το ποντιακό- και οδήγησαν στη δημιουργία της Ομάδας Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη. Η ουσιαστική κατάρρευση της μεταπολίτευσης θα συμβεί εκείνη την εποχή και ο ποντιακός χώρος θα εισπράξει κέρδη σε ιδεολογικό και πολιτικό επίπεδο. Μόνο που λίγο θα μπορέσει να τα αξιοποιήσει, για λόγους που θα παραθέσουμε στη συνέχεια.
Η εποχή που εμφανίστηκε η Ομάδα, χαρακτηριζόταν επίσης και από την ύπαρξη προσφυγικού κύματος από τη Σοβιετική Ένωση προς την Ελλάδα. Το κύμα αυτό είχε επανεμφανιστεί μετά την πτώση της χούντας. Μεγάλες ομάδες νεοπροσφύγων άρχισαν και πάλι να κατακλύζουν τις παλιές προσφυγικές συνοικίες της Αθήνας και του Πειραιά.
Η ριζοσπαστικοποίηση του ποντιακού χώρου
Στην πρώτη πενταετία του '80 υπήρχε -για ιστορικούς λόγους- μια κατάσταση ιδεολογικής στασιμότητας στον ποντιακό χώρο. Η πρώτη γενιά είχε καταγράψει όλα τα ιστορικά γεγονότα, είχε δώσει τις πραγματικές ερμηνείες, είχε μελετήσει τα γερμανο-αυστριακά αρχεία (Πολ. Ενεπεκίδης ΄58), είχε χαρακτηρίσει τα γεγονότα "γενοκτονία" (Γιώργος Λαμψίδης, περί το ΄65) και είχε εκφράσει εξαιρετικά ριζοσπαστικές απόψεις, που έφταναν μέχρι τη διατύπωση του αιτήματος απελευθέρωσης του Πόντου (εφημ. Ποντιακή Φωνή, Θεσσαλονίκη, 1966). Την προδικτατορική επίσης περίοδο είχε γίνει και μια πραγματική επανάσταση, όσον αφορά την ανάδειξη, τη μελέτη και την προσπάθεια κατοχύρωσης του ποντιακού πολιτισμού στο ελλαδικό περιβάλλον. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός ότι η πρώτη γενιά είχε ιδρύσει το 1927 στην Αθήνα την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών (Ε.πο.μέ), όπου συλλέχτηκε πολύτιμο ιστορικό και λαογραφικό υλικό.
Η χούντα που ακολούθησε, η απόλυτη αμερικανοκρατία, ο φιλοτουρκισμός των χουντικών και πάνω απ' όλα η σκληρή καταστολή και η στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων του ελληνικού λαού είχαν τραγικές επιπτώσεις στον οργανωμένο ποντιακό χώρο. Η περίοδος μετά τη δικτατορία υπήρξε περίοδος οργανωτικής ανασυγκρότησης σε μια δύσκολη εποχή, όπου η δημοκρατική μεταπολιτευτική ευφορία, η ένταση των ιδεολογιών και η εμφάνιση καινούργιων αντιθέσεων απορροφούσε όλο το νέο δυναμικό. Η καχυποψία προς νέες ιδέες υπήρξε αποτέλεσμα αυτών των δυσκολιών: της συντηρητικοποίησης που επέφερε η δικτατορία, των φοβιών που είχαν προκληθεί από την παλαιοελλαδική καταστολή κατά των προσφύγων του '22, της «απαγόρευσης» για ανακίνηση θεμάτων που «υπονόμευαν» την ελληνοτουρκική προσέγγιση. Πολιτικά αιτήματα που αμφισβητούσαν τον παραδοσιακό φιλοτουρκισμό -που εγκαινίασε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και βρήκε την πλήρη αποθέωσή του την εποχή των δικτατόρων- προκαλούσαν το φόβο και κατά συνέπεια την αντίδραση του οργανωμένου χώρου. Όμως ο παραδοσιακός ποντιακός χώρος ακολουθούσε μια ανοδική πορεία οργάνωσης, βασισμένη στο συναισθηματισμό της δεύτερης, κυρίως, γενιάς. Αποκαλυπτική στιγμή της συγκεκριμένης διαδικασίας υπήρξε το Α' Παγκόσμιο Ποντιακό Συνέδριο (1985).
Η υπάρχουσα κληρονομιά του με τη συσσωρευμένη γνώση που είχε κληροδοτήσει η πρώτη γενιά στους "Πόντιους επιγόνους", όπως έγραφε το '25 ο Βαλαβάνης, θα αρκούσε να μετασχηματιστεί σε σύγχρονο ριζοσπαστικό κίνημα όταν θα ερχόταν σε επαφή, είτε με την επαναστατική παράδοση της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, είτε με τις αντιιμπεριαλιστικές φιλομπααθικές απόψεις των "Ιταλών". Κάτι που θα συμβεί από το '86 και εφεξής.
Ειδικά η δεκαετία του ’90 ενίσχυσε τις εθνοκεντρικές προσεγγίσεις. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, που προκάλεσε διαδικασίες διαμόρφωσης εθνών-κρατών, οι αντίστοιχες εξελίξεις στην Γιουγκοσλαβία με τη συγκρότηση ενός εθνικιστικού σλαβομακεδονικού κράτους, προκάλεσαν καταρχάς τα αμυντικά εθνικιστικά αντανακλαστικά και του ελληνικού χώρου. Ειδικά στους Πόντιους, η εμφάνιση του νεοπροσφυγικού φαινομένου ως απόρροια της σοβιετικής κατάρρευσης, δημιούργησε μεγάλη συναισθηματική ένταση και αυξημένα αισθήματα αλληλεγγύης. Μόνο που το φαινόμενο αυτό θα διοχετευτεί σε στόχους, όπως η δημιουργία της Ρωμανίας, που αλλοτρίωναν απολύτως την έκφραση αλληλεγγύης.
Βασικές κατευθύνσεις της Ομάδας
Εξαρχής φάνηκε ότι η Ομάδα θα πορευόταν προσπαθώντας να διεκδικήσει την κηδεμονία του ποντιακού χώρου, ανταγωνιζόμενη τις προϋπάρχουσες οργανώσεις, προσπαθώντας ή να τις καταστρέψει ή να τις ποδηγετήσει. Βασικές κατευθύνσεις υπήρξαν οι εξής:
αποκοπή από τον υπόλοιπο προσφυγικό ελληνισμό,
απόλυτη οικειοποίηση παλαιότερων προσεγγίσεων και ιδεολογικών κατακτήσεων,
υποβάθμιση της δράσης των ποντιακών συλλόγων και όσων είχε δημιουργήσει και κληροδοτήσει η πρώτη γενιά,
ανάπτυξη ιδιαίτερης ταυτότητας με εθνοτικά χαρακτηριστικά,
καλλιέργεια νέας συνείδησης, που θα αναδείκνυε μια κατασκευασμένη μοναδικότητα,
σωτηριολογική προσέγγιση του ποντιακού κινήματος,
εμπέδωση της πίστης ότι οι Πόντιοι της Ελλάδας βρίσκονται ακόμα πρόσφυγες σε άξενο και εχθρικό τόπο και ότι οι ελληνικοί θεσμοί είναι αντίστοιχοι με τους οθωμανικούς,
περιθωριοποίηση και απαξίωση όλων των θεωρούμενων ανταγωνιστικών προσώπων και θεσμών,
εκμετάλλευση των νέων φαινομένων, π.χ. νεοπρόσφυγες, για την προώθηση των πολιτικών στόχων της Ομάδας,
δημιουργία μηχανισμού επιβολής της νέας αντίληψης πραγμάτων (Κεπομέ, Όπσβε κ.ά.),
χρήση κάθε μέσου, νόμιμου και παράνομου, για την επίτευξη των στόχων,
βαθμιαία ιδεολογική ομογενοποίηση και οργανωτική κηδεμόνευση του οργανωμένου ποντιακού χώρου στη βάση των θεωρητικών αντιλήψεων της Ομάδας.
Το κύριο σύνθημα, με το οποίο η Ομάδα Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη προσπάθησε να συνδεθεί με τον ποντιακό χώρο, υπήρξε το αίτημα για αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστησαν οι Πόντιοι από τους Τούρκους και το αίτημα για την ίδρυση της νέας πόλης «Ρωμανία», που θα διατυπωθεί αρκετά αργότερα.
Παρότι η απαραίτητη δραστηριοποίηση και γνώση προϋπήρχε της Ομάδας (τεκμηρίωση του γεγονότος ως αποτέλεσμα έρευνας σε αρχεία, πλούσια βιβλιογραφία, χαρακτηρισμός των γεγονότων με το σύγχρονο όρο «γενοκτονία»), εν τούτοις το αίτημα αυτό παρουσιάστηκε ως ανακάλυψη των ηγετών της Ομάδας. Επενδύθηκε με έντονο συναισθηματισμό και προωθήθηκε στον ποντιακό λαό με την επισήμανση ότι η παρουσία των Χαραλαμπίδη και Φωτιάδη, καθώς και οι αλήθειες που αυτοί ανακάλυψαν ήρθαν «να σώσουν τους Πόντιους από την ιστορική εξαφάνιση.»
Το κύρος που είχε ο κ. Χαραλαμπίδης ως υψηλόβαθμο στέλεχος του κόμματος που κυβερνούσε την Ελλάδα, μαζί με την όντως έντονη παρουσία της ομάδας των «Ιταλών» στο εσωκομματικό σκηνικό, επέτρεψε τη γρήγορη γνωστοποίηση των θέσεών τους. Αντίστοιχη δράση μικρών ομάδων, που πολύ πιθανόν να είχαν πλουσιότερες θεωρητικές προσεγγίσεις, έμειναν στο περιθώριο εξαιτίας της έλλειψης του κύρους που προκαλούσε η εξουσιαστική ιδιότητα.
Φυσικά, με βάση το νόμο της διαλεκτικής υπήρχαν και θετικές επιπτώσεις της δράσης της Ομάδας. Οι προσπάθειες για αναζήτηση της αλήθειας για τα γεγονότα της γενοκτονίας έγιναν εντονότερες από ερευνητές, αλλά και από τις ποντιακές οργανώσεις. Η διεκδίκηση της αναγνώρισης απέκτησε μεγάλη δυναμική. Η κομματική θέση του κ. Χαραλαμπίδη συνέβαλε να γίνει αποδεκτό το αίτημα της αναγνώρισης. Όμως, καμιά ελπίδα δεν θα είχαν οι προσπάθειες αναγνώρισης χωρίς την ύπαρξη μιας οργανωμένης ομάδας Ποντίων βουλευτών, που λειτούργησε ως ποντιακό λόμπι εντός του κοινοβουλίου και δεν ελέγχονταν από την Ομάδα.
Πρέπει να σημειωθεί ότι από την ιδεολογική σύλληψη της Ομάδας απουσίαζαν αρχικά πλήρως τα στοιχεία που σχετιζόταν με το νεοπροσφυγικό πρόβλημα, τους Πόντιους της Σοβιετικής Ένωσης και τα ανθρώπινα δικαιώματα που τους είχε στερήσει ο ολοκληρωτισμός, τις σταλινικές διώξεις, την εκτόπιση των πληθυσμών στην Κεντρική Ασία.
Η γενοκτονία ως πολιτικό αίτημα
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η θεωρητική προσέγγιση των τραγικών γεγονότων της περιόδου 1914-1923, απέκοβε πλήρως την ιστορική εμπειρία των Ποντίων από την εμπειρία του υπόλοιπου προσφυγικού ελληνισμού. Ο Πόντος παρουσιαζόταν σαν κάτι ξεχωριστό και σίγουρα ξεκομμένο από την υπόλοιπη μικρασιατική χερσόνησο. Η εμπειρία της γενοκτονίας προβαλλόταν ως μοναδική εμπειρία των Ποντίων και αποκρυπτόταν επιμελώς ότι γενοκτονία είχαν υποστεί όλοι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικράς Ασίας. Η αποκοπή αυτή των Ποντίων από τους υπόλοιπους προσφυγικούς πληθυσμούς πρέπει να υπήρξε αρχική αξιωματική θέση του κ. Χαραλαμπίδη, η οποία επιβλήθηκε στη συνέχεια και έγινε απόλυτος νόμος. Δεν είναι τυχαίο ότι στο καταστατικό του Κεπομέ δεν υπάρχει πουθενά ο όρος «Έλληνες του Πόντου», αλλά μόνο ο όρος «λαός του Πόντου». Η προσπάθεια αποκοπής των Ποντίων από τον υπόλοιπο προσφυγικό ελληνισμό του ΄22 -που αποτελούσαν το φυσικό τους κοινωνικό χώρο- θα ιδεολογικοποιηθεί με τη χρήση τουρκικών επιχειρημάτων. Ο κ. Χαραλαμπίδης, προσπαθώντας να καθοδηγήσει την ΠΟΕ είπε: «Όσον αφορά τη σύνδεση της γενοκτονίας των Ποντίων με τη μικρασιατική πιστεύω ότι είναι έγκλημα η σύνδεσή της. Ελληνικός στρατός δεν υπήρχε στον Πόντο.» (εφημ. «Εύξεινος Πόντος», Οκτώβριος ‘03). Δηλαδή, η ύπαρξη ελληνικού στρατού στην Ιωνία την περίοδο ’19-’22, νομιμοποιούσε τους Τούρκους να διαπράξουν τη γενοκτονία του ελληνικού πληθυσμού την περίοδο ’16-’23. Αντίστοιχες θέσεις εξέφρασε σε διάφορες εκδηλώσεις και ο κ. Φωτιάδης, ενώ αποκορύφωμα της κυνικής αποδοχής της γενοκτονίας στην υπόλοιπη Μικρά Ασία, υπήρξαν οι ομιλίες των στελεχών της Ομάδας στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΕ.
Το γεγονός αυτό είχε πολλαπλές συνέπειες για τις πολιτικές δυνατότητες του ελληνισμού να πετύχει την αναγνώριση της γενοκτονίας. Καταρχάς μείωνε τη δυναμική του αιτήματος. Μετέτρεπε ένα μέρος ενός έθνους σε ιδιαίτερο έθνος, εφόσον η διεκδίκηση για αναγνώριση γενοκτονίας αφορά μόνο ολόκληρα έθνη (Αρμένιοι, Εβραίοι, Τσιγγάνοι, Ασσυροχαλδαίοι, Αμπορίτζιναλς, ιθαγενείς Αμερικής κ.ά.) Από την άλλη, παραμόρφωνε την πραγματική Ιστορία και καλλιεργούσε μια πλαστή εικόνα για το πρόσφατο παρελθόν στον ποντιακό πληθυσμό. Γιατί η γενοκτονία, που πρωτοαποφασίστηκε από τους Τούρκους εθνικιστές το 1911 στην οθωμανική Θεσσαλονίκη αφορούσε όλους τους χριστιανούς της Αυτοκρατορίας και υλοποιήθηκε εις βάρος όλων των χριστιανικών ομάδων (Ελλήνων, Αρμενίων και Ασσυροχαλδαίων). Η γενοκτονία των Ελλήνων πήρε διάφορες κατά τόπους μορφές. Σκληρή εθνική εκκαθάριση θα γίνει στον Πόντο και στην Ιωνία. Έντονες διώξεις θα ασκηθούν στην Ανατολική Θράκη, τη Βιθυνία κ.ά. Μειωμένη θα είναι η ένταση των διωγμών στην Καππαδοκία. Σε καμιά όμως περίπτωση η γενοκτονία δεν θα περιοριστεί μόνο στο χώρο του Πόντου (κυρίως του Δυτικού). Εξάλλου οι Τούρκοι εθνικιστές δεν εκκαθάριζαν τους Πόντιους (άγνωστος όρος τότε) αλλά τους Ρωμιούς, δηλαδή τους Έλληνες χριστιανούς. Στο σύνολο του μικρασιατικού (Πόντος, Ιωνία, Βιθυνία, Καππαδοκία, Πισιδία κ.ά.) ελληνισμού των 2-2.5 εκατομμυρίων ατόμων, ο ελάχιστος αριθμός θυμάτων είναι 800.000.
Μοναδική πρωτοτυπία ήταν και παραμένει το γεγονός ότι μια τοπική ομάδα διεκδικεί την αναγνώριση της γενοκτονίας που υπέστη, εκτός των ορίων του έθνους που ανήκει. Το πιθανότερο όμως είναι ότι αυτή έξοδος από τα όρια του έθνους υπήρξε και στόχευση της Ομάδας. Θα υπάρξουν κατά καιρούς αναφορές σε «Πόντιους» και «Έλληνες» ως ξεχωριστές οντότητες. Οι προσεγγίσεις της Ομάδας Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη, θύμιζαν κάπως τις αντίστοιχες προσεγγίσεις των Νεοκυπρίων.
Όλα αυτά οδηγούν στην υπόθεση ότι το αίτημα για την αναγνώριση της γενοκτονίας χρησιμοποιήθηκε περισσότερο ως μέσον πειθαναγκασμού για να επιτευχθεί η οργανωτική υποταγή του ποντιακού χώρου και να ευοδωθεί η προσωπική πολιτική καριέρα, παρά ως αντικειμενικός στόχος, ο οποίος θα έπρεπε να οργανωθεί με τρόπο που θα διασφάλιζε τη σχετική του επιτυχία. Η παραπάνω εκτίμηση επιβεβαιώθηκε πολλές φορές από κείμενα και δημοσιεύματα της Ομάδας. Η αποκαλυπτικότερη όμως δημοσίευση ήρθε στο πρωτοσέλιδο («19 Μάη-8 Μάρτη») του κομματικού δημοσιογραφικού οργάνου της Ομάδας πριν από τις τελευταίες ευρωεκλογές όπου η επιτυχία του κ. Χαραλαμπίδη και του κόμματός του (Δημοκρατική Περιφερειακή Ένωση) στις ευρωεκλογές (8 Μαρτίου) παρουσιαζόταν ως δικαίωση του αγώνα για την αναγνώριση της γενοκτονίας. Και όταν ο ποντιακός λαός -όπως και οι υπόλοιποι Έλληνες- απέρριψε με την ψήφο του την πρόταση της Ομάδας, έγινε στόχος ακραίων μειωτικών σχολίων ("Πόντιοι των ανεκδότων", κ.ά.).
Το αίτημα για αναγνώριση ως μέσο κυριαρχίας
Πρώτος όρος για την επιτυχία του αιτήματος για διεθνή αναγνώριση της γενοκτονίας θα ήταν ότι, αντί να σμικρυνθεί το μέγεθος του πληθυσμού που υπέστη γενοκτονία, θα έπρεπε να πάρει όσο το δυνατόν μεγαλύτερη έκταση και να αποκτήσει τη μέγιστη δυνατή δυναμική. Δηλαδή, ο πρώτος όρος θα ήταν να μιλήσουμε για τη γενοκτονία των χριστιανών και να επιχειρήσουμε να ενσωματώσουμε στο αίτημα αυτό και τους Αρμένιους, οι οποίοι υπήρξαν πολύ επιτυχημένοι στην τεκμηρίωση και την προβολή της ιστορικής τους εμπειρίας. Δεύτερος όρος θα ήταν να πορευτούμε στον αγώνα για τη διεθνοποίηση και την αναγνώριση της γενοκτονίας ως Έλληνες της καθ΄ ημάς Ανατολής, όπως είναι φυσικό. Μόνο μέσα στις ελλαδικές μας κοινότητες είχε έννοια να θρηνούμε την δική μας ιδιαίτερη μοίρα ξεχωριστά, η οποία έτσι και αλλιώς ήταν διαφορετική, στη Σαμψούντα, στην Πάφρα, στη Σάντα, στην Τραπεζούντα ή στο Καρς. Γιατί η μοίρα του Δυτικού Πόντου, με το ένοπλο αντάρτικο κίνημα και τη συνεργασία με το ρωσικό στρατό κατά την περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, ήταν πολύ κοντύτερα -όσον αφορά την ένταση των διωγμών από τον τουρκικό εθνικισμό- σ' αυτήν της Ιωνίας, απ' ότι με την περιοχή Τραπεζούντας ή, ακόμα περισσότερο, του Καρς.
Η υπόθεση ότι το αίτημα της γενοκτονίας υπήρξε περισσότερο τεχνικό μέσο για την εμπέδωση οργανωτικής κυριαρχίας, τεκμαίρεται και από άλλα γεγονότα:
Η ανάθεση από τη Βουλή των Ελλήνων της συγγραφής του βιβλίου για την τεκμηρίωση της γενοκτονίας στον κ. Φωτιάδη -αν. καθηγητή τότε σε παιδαγωγικό τμήμα της Φλώρινας, με την κάλυψη του Κεπομέ- ήταν μάλλον γεγονός που προέκυψε από τις ενδοκομματικές ανταλλαγές και εξυπηρετήσεις λόγω της ιδιαίτερα υψηλής κομματικής θέσης που κατείχε ο κ. Χαραλαμπίδης. Εάν κάποιος ήθελε ειλικρινά, εκείνη τη στιγμή, να δημιουργηθεί ένα σοβαρό έργο που θα πρόβαλε παντού τη γενοκτονία:
α) θα έφτιαχνε την καλύτερη επιστημονική ομάδα,
β) θα ανέθετε το συντονισμό της στο μεγαλύτερης διεθνούς φήμης καθηγητή που διέθετε και
γ) θα προσπαθούσε μέσα στα χρονικά όρια που όριζε η ανάθεση του έργου να κινηθεί για να κερδίσει χρόνο και ευκαιρίες.
Ο μόνος διεθνούς εμβέλειας Πόντιος ιστορικός που υπήρχε τότε ήταν ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης -καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης- που είχε μελετήσει και δημοσιεύσει τα γερμανοαυστριακά αρχεία από το ‘58. Όμως στη συγκεκριμένη περίπτωση έγινε, για άλλη μια φορά, το ανάποδο. Αγνοήθηκε και ο Ενεπεκίδης και όλοι οι υπόλοιποι πρωτοβάθμιοι Πόντιοι καθηγητές, καθώς και οι άλλοι ερευνητές των σχετικών αρχείων, που θα έδιναν το μέγιστο κύρος στο έργο. Και η παραβίαση της λογικής και του ορθολογισμού –βλέποντάς το φυσικά από ποντιακή σκοπιά, και όχι από τη σκοπιά των προσωπικών συμφερόντων των ηγετών της Ομάδας- δεν έμεινε εκεί. Το έργο παραδόθηκε αρκετά χρόνια μετά τις προϋποθέσεις που έθετε η ανάθεση. Δηλαδή, υπήρξαν –αναιτίως σύμφωνα με την εκτίμησή μου- χαμένα χρόνια για την επίσημη καταγραφή και τη διεθνή προβολή της γενοκτονίας. Η μεθόδευση αυτή για την εξυπηρέτηση των προσωπικών και οργανωτικών στόχων των μελών της Ομάδας, προκάλεσε μεγάλη βλάβη στο ποντιακό κίνημα.
Οι ηγέτες της Ομάδας συνήθως απουσίαζαν από τη διαδικασία συνεχούς και συστηματικής προβολής του γεγονότος της γενοκτονίας από τα κεντρικά Μέσα (εφημερίδες, ραδιόφωνο, τηλεόραση). Αρκούνταν στον περιορισμό της δράσης τους κυρίως στο πλαίσιο του οργανωμένου ποντιακού χώρου. Και όχι μόνο απουσίαζαν, αλλά και προσπαθούσαν να υπονομεύσουν κάθε άλλη παρουσία που θεωρούσαν ότι δεν εξυπηρετεί τα σχέδιά τους. Έτσι, λόγω της συνεργασίας της Ομάδας με τον «Ιό της Κυριακής» σταμάτησε υπερδεκαετής συνεργασία με την Ελευθεροτυπία, η οποία μέχρι τότε απέδιδε επτά σελίδες ετησίως για τον Πόντο.
Η αφωνία της Ομάδας σε κεντρικό επίπεδο θα κορυφωθεί με τη δημόσια αποδοχή (με τη σιωπή τους) της θέσης τριών ερευνητών του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (Ανεστίδης, Πετροπούλου, Κουρουπού) ότι τα γεγονότα που έγιναν στη Μικρά Ασία και στον Πόντο δε συνιστούν γενοκτονία. Το κείμενο αυτό δημοσιεύτηκε σε δισέλιδο αφιέρωμα στην Αυγή. Αντίστοιχα κείμενα εκείνο τον καιρό είχαν δει το φως της δημοσιότητας σε διάφορα κεντρικά έντυπα. Στην Ομάδα, που καμιά αντίδραση δεν προέβαλε, αρκούσε μόνο ο αγώνας για την κυριαρχία επί του ποντιακού χώρου!
Η αδιαφορία, ή η ανικανότητα, για ουσιαστική παρέμβαση σε κεντρικό ιδεολογικό επίπεδο, θα εκφραστεί και με τις περιπτώσεις ιστορικής αναθεώρησης που προσπάθησαν διάφοροι εντός του ελλαδικού χώρου, όπως π.χ. ο πρώην δήμαρχος Ηρακλείου Καρέλλης και ο βουλευτής Πάτρας Νικολόπουλος. Ο πρώτος επιχείρησε την αποκατάσταση του Αριστείδη Στεργιάδη, αρμοστή Σμύρνης και κακού δαίμονα του ελληνισμού της Ανατολής. Ο δεύτερος προσπάθησε να αποκαταστήσει τον πρωθυπουργό της ήττας του ’22 Δημήτριο Γούναρη, που εκτελέστηκε ως ένας από τους υπαίτιους της Καταστροφής μετά την Δίκη των Εξ. Ο Γούναρης υπήρξε συνεργός στην ύστατη πράξη της γενοκτονίας, όταν παρέδωσε συνειδητά το χριστιανικό πληθυσμό της Σμύρνης (Έλληνες και Αρμένιους) στις κεμαλικές ορδές.
Την ίδια γραμμή αδιαφορίας και συγκάλυψης για όσους συνέβαλαν στην Καταστροφή του ελληνισμού της καθ΄ ημάς Ανατολής, ακολούθησαν οι ηγέτες της Ομάδας όταν κάποιοι φίλοι τους εντός του ποντιακού χώρου παρουσίασαν ως «εθνάρχη» και τίμησαν τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Να σημειωθεί ότι ο «εθνάρχης» βαρύνεται με την εγκατάλειψη του Ποντιακού Ζητήματος την κρίσιμη εποχή και τη μετάθεσή του στο πλαίσιο του Αρμενικού, καθώς και με πολλά άλλα που σχετίζονται με την αποκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα και την εγκατάλειψη των Ποντίων της Σοβιετικής Ένωσης. Και επί πλέον, υπήρξε αυτός που εκχώρησε τις περιουσίες των Ελλήνων της Ανατολής στο τουρκικό κράτος, θεμελίωσε την ελληνοτουρκική φιλία και συνεργασία και συμβολικά την εξέφρασε προτείνοντας τον Μουσταφά Κεμάλ «Ατατούρκ» για Νόμπελ Ειρήνης.
Οι προσπάθειες για τη διεθνοποίηση του γεγονότος της γενοκτονίας που κατέβαλαν, περιορίστηκαν στις προσπάθειες μιας εξωποντιακής μη κυβερνητικής οργάνωσης (Ένωση για τα Δικαιώματα και την Απελευθέρωση των Λαών) με την οποία διατηρούσε προνομιακές σχέσεις ο κ. Χαραλαμπίδης. Ακόμα και ο ελεγχόμενος από την Ομάδα οργανωμένος ποντιακός χώρος αντιμετωπίστηκε ως ο φτωχός συγγενής. Και όταν λίγο αργότερα οι ποντιακές ομοσπονδίες όλου του κόσμου (πλην της Ευρώπης και της τότε φιλοχαραλαμπιδικής ΟΠΣΝΕ) προσπάθησαν να κινήσουν τις διαδικασίες διεθνοποίησης, αντιμετώπισαν ύβρεις και συκοφαντίες σαν να ήταν ιδιοκτήτες και μοναδικοί υπεύθυνοι του αιτήματος για αναγνώριση της γενοκτονίας οι κ.κ. Χαραλαμπίδης και Φωτιάδης και η συγκεκριμένη εξωποντιακή οργάνωση. Αντί να εκφράσουν την ικανοποίησή τους, που επιτέλους το μεγαλύτερο μέρος των δευτεροβαθμίων ποντιακών οργάνων σ’ όλο τον κόσμο άρχισαν να αγωνίζονται για τη διεθνή αναγνώριση και να τους βοηθήσουν σ’ αυτό, λειτούργησαν σαν κάποιος να τους έπαιρνε το «ψωμί από το στόμα».
Ο οπορτουνισμός και η υποκρισία της Ομάδας στο ζήτημα της γενοκτονίας θα αποκαλυφθεί και με τη στάση που θα κρατήσει απέναντι στην ομάδα απ’ το Βερολίνο που προωθεί την αναγνώριση της γενοκτονίας και έχει ως γραμμή την προβολή της ενιαίας γενοκτονίας των Ελλήνων (με την αναγνώριση, φυσικά, των διαφόρων υποπεριπτώσεων). Θέλοντας να ασκεί τον πολιτικό έλεγχο αποδέχεται πλήρως στο βερολινέζικο χώρο τη γραμμή αυτή, τη στιγμή που στην Ελλάδα καταγγέλλει την αντίστοιχη αντίληψη.
Η αδιαφορία για την προώθηση του αιτήματος διεθνούς αναγνώρισης θα εκφραστεί και μέσα από τη δράση εκπροσώπων της Ομάδας στην Παμποντιακή Ομοσπονδία Ελλάδας (ΠΟΕ). Ενώ ήλεγχε απολύτως την Επιτροπή Γενοκτονίας, δεν έκανε το παραμικρό για να προβάλλει ουσιαστικά τη γενοκτονία κατά τη στιγμή που η Τουρκία γινόταν υποψήφιο προς ένταξη μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και αυτό τη στιγμή που οι υπεύθυνοι της Επιτροπής ακολουθούσαν τη γραμμή αποκλεισμού ατόμων από τις διαδικασίες, μόνο και μόνο να μην υπάρχει μια διαφορετική άποψη. Η Ομάδα, μέσω του ελέγχου που ασκούσε και ασκεί στην Επιτροπή Γενοκτονίας της ΠΟΕ, χρεώνεται πλήρως την ποντιακή απραξία. Οι ευθύνες της γίνονται ακόμα μεγαλύτερες εάν ληφθεί υπόψη ότι ενόψει των ευρωτουρκικών εξελίξεων είχε κατατεθεί από το σύμβουλο κ. Γ. Γεωργιάδη σύνολο προτάσεων που προέβλεπαν: συνέδριο στις Βρυξέλλες μαζί με τις άλλες κοινότητες που υπέστησαν γενοκτονία (Αρμένιοι, Ασσυροχαλδαίοι κ.ά.), πανευρωπαϊκό σποτ για τις γενοκτονίες που διέπραξε ο τουρκικός εθνικισμός κατά των λαών της Ανατολής, συνεντεύξεις Τύπου και, τέλος, πορεία στο Ευρωκοινοβούλιο κατά τις διαδικασίες υπογραφής της συμφωνίας έναρξης προενταξιακών διαπραγματεύσεων. Η υπονόμευση αυτών των προτάσεων, που ήταν απολύτως ρεαλιστικές, στέρησε από τον ποντιακό χώρο μια μεγάλη ευκαιρία προβολής των διεκδικήσεών του, αλλά και των ιστορικών γεγονότων.
Η Ρωμανία
Το μοναδικό αίτημα, που επεξεργάστηκε η Ομάδα και υπάγεται ολοκληρωτικά στην ιδεολογική και οργανωτική της αντίληψη, είναι το αίτημα για τη δημιουργία μιας νέας πόλης με το όνομα Ρωμανία. Το αίτημα αυτό εκφράστηκε δημόσια την περίοδο 1994 και έλαβε και οργανωτική μορφή με τη δημιουργία μιας ομώνυμης αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας. Σύμφωνα με τον κ. Χαραλαμπίδη, ο οποίος θεωρείται εμπνευστής της ιδέας, η ίδρυση της Ρωμανίας "…είναι μόνο η αρχή." Θεωρούσε ότι ξεκινά μια "νέα ελληνική παλιγγενεσία που έχει ανάγκη ο ελληνισμός…" Η νέα αυτή πόλη θα ήταν η πατρίδα των Ποντίων μετά το ΄22 γιατί "…οι Πόντιοι δεν είχαν τόπο και έψαχναν να τον βρουν και τον βρήκαν στους πρόποδες του Ίσμαρου…" Θα ήταν το "ανθεί και φέρει και άλλο", δηλαδή η μοναδική πράξη ιστορικής επιβεβαίωσης των Ποντίων από την εποχή της Καταστροφής. Με βάση την αντίληψη του εμπνευστή η Ρωμανία θα ήταν τα πάντα: "Η νέα αυτή πόλη είναι η αναζήτηση της χαμένης αυτοπροσωπίας και αυτοσυνειδησίας μας, είναι η ανάκτηση της έννοιας της πόλης ως πολεοδομική αστική αισθητική." Φυσικά το άμεσο ιστορικό πλαίσιο και η κοινωνική ομάδα στην οποία απευθυνόταν πρωτίστως η πρόταση ήταν οι νέοι Πόντιοι πρόσφυγες από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Την αποκατάσταση αυτών ικανοποιούσε πρακτικά, σύμφωνα πάντα με τα κείμενα του εμπνευστή, η ίδρυση της Ρωμανίας. Εξάλλου, για το στόχο αυτό, δηλαδή την αποκατάσταση των νεοπροσφύγων, υπέγραψαν οι βουλευτές του κοινοβουλίου.
Το ιστορικό πλαίσιο, μέσα στο οποίο οι ηγέτες της Ομάδας εκπόνησαν το σχέδιο για τη Ρωμανία, χαρακτηριζόταν κυρίως από την έξαρση του νεοπροσφυγικού προβλήματος, ως απόρροια των εθνοτικών συγκρούσεων στον Καύκασο. Ήδη ('92-'93), η ανθούσα ελληνική κοινότητα της Αμπχαζίας (Καύκασος, Γεωργία) είχε καταστραφεί λόγω του πολέμου. Θρήνησε επί πλέον και πολλούς νεκρούς κατά την πολεμική αντιπαράθεση Γεωργιανών και Αμπχαζίων. Σε όλη την έκταση της παλιάς Σοβιετικής Ένωσης θα υπάρξουν μικρές και μεγάλες εστίες εντάσεων, που θα προκαλέσουν κύματα εξόδου του ελληνικού πληθυσμού. Δεκάδες χιλιάδες θα εγκατασταθούν στην Ελλάδα, κάτω από άθλιες συνθήκες σε έναν άξενο τόπο και θα υφίστανται τις συνέπειες της διαχείρισης που θα ασκήσει ένα ημιμαθές και διεφθαρμένο κράτος. Αίτημα εκείνη την εποχή ήταν: η μέγιστη δυνατή ενημέρωση της κοινής γνώμης, ώστε να αυξηθούν τα περιθώρια κοινωνικής αποδοχής προς τους νέους πρόσφυγες και η άσκηση πολιτικής πίεσης προς τον κρατικό μηχανισμό για την μεγιστοποίηση της απόδοσής του και την ανακούφιση των Ποντίων από την πρώην Σοβιετική Ένωση.
Την κρίσιμη αυτή στιγμή, το αίτημα για αποκατάσταση των νέων προσφύγων σε μια νέα πόλη, που θα ιδρυόταν στο μέλλον, λειτούργησε αποπροσανατολιστικά. Η μικρή δυναμική του οργανωμένου ποντιακού χώρου θα διοχετευτεί, την πρώτη περίοδο, στην προώθηση του αιτήματος. Λειτούργησε επίσης απενοχοποιητικά για τους παλιούς Πόντιους του ΄22 ή του ΄39, εφόσον στήριζαν το αίτημα και κατέθεταν τον οβολό τους στον ειδικό λογαριασμό του Κεπομέ. Όλοι θεωρούσαν ότι με τις κινήσεις αυτές έκαναν το χρέος απέναντι στους "Πόντιους αδελφούς".
Η κριτική στο εγχείρημα έγινε από πολλές πλευρές και άγγιζε ένα σύνολο θεμάτων. Από το πόσο ρεαλιστικό και δόκιμο στην ιστορία της δημιουργίας πόλεων είναι να ιδρυθεί μια πόλη μόνο με βάση την επιθυμία μιας μικρής ομάδας προσώπων -χωρίς να είναι γνωστή η οικονομική, κυρίως, αναγκαιότητα για κάτι τέτοιο- μέχρι το αν ήταν επιτρεπτό να χρησιμοποιηθεί το όνομα Ρωμανία. Κάποιοι θεωρούσαν ότι δεν θα έπρεπε το όνομα μιας αυτοκρατορίας να χρησιμοποιηθεί από έναν οικισμό (κριτική π. Γεωργίου Μεταλληνού), κάποιοι άλλοι θεωρούσαν ότι στη σύγχρονη εποχή ο όρος Ρωμανία είχε χάσει τη μεσαιωνική της σημασία και παρέπεμπε περισσότερο στη Ρουμανία (Romania), κάποιοι εσωποντιακοί ανταγωνιστές της Ομάδας, θεωρούσαν ότι η Ρωμανία θα εξελιχθεί σε "ποντιακή Ντίσνεϊλαντ".
Έτσι και αλλιώς, η θεωρητική προσέγγιση των κ.κ. Χαραλαμπίδη και Φωτιάδη για τη δημιουργία της Ρωμανίας ήταν άκρως προβληματική.
Κατ' αρχάς, δεν μπορούσε να λειτουργήσει ως πραγματικό μέσο επίλυσης του νεοπροσφυγικού προβλήματος, με το δεδομένο ότι το αίτημα άρχισε να συζητιέται δημοσίως από το '93-'94, ενώ από το '89 δεκάδες χιλιάδες Πόντιοι από την πρώην Σοβιετική βρίσκονταν στο δρόμο της προσφυγιάς. Η επεξεργασία πολιτικών για αποκατάσταση των νεοπροσφύγων δεν ήταν θεωρητικό ζήτημα, αλλά άμεση υπόθεση επιβίωσης και ζωής.
Από την άλλη, αποκρύπτονταν το ιστορικό γεγονός ότι στην Ελλάδα υπήρχαν ήδη εκατοντάδες Ρωμανίες, ενώ οι Πόντιοι πρόσφυγες είχαν δημιουργήσει εδώ και πολλές δεκαετίες εκκλησίες αφιερωμένες στον Άγιο Ευγένιο. Ότι πραγματική, χτισμένη και επανδρωμένη, Ρωμανία ήταν κάθε χωριό, συνοικία ή πόλη πού ίδρυσαν οι πρόσφυγες του '22 (Πόντιοι, Ίωνες, Καππαδόκες), καθώς και οι πρόσφυγες του '39, του '65 και του ΄75 από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Ότι, Ρωμανίες ήταν: η Νέα Τραπεζούντα, η Νέα Σαμψούντα, η (νέα) Πάφρα, η (νέα) Αργυρούπολη (στην Αττική, στο Κιλκίς, στη Δράμα), η Ανατολή (Γιάννενα), το Θρυλόριο (Κομοτηνή), η Γκοριτσά και η Φούσα (Ασπρόπυργος), το Κιλκίς, η Κατερίνη, η Καλαμαριά, η Νέα Ιωνία (Θεσσαλονίκη, Βόλος, Αθήνα, Κόρινθος), το Μενίδι, οι δεκάδες Συνοικισμοί, που ακόμα επιζούν σ' όλες τις παλαιοελλαδικές πόλεις και τόσα άλλα χωριά και πόλεις της Ελλάδας.
Θεωρούσαν, μέσω των γραπτών τους προσεγγίσεων, ότι η Ελλάδα δεν ήταν έθνος-κράτος που εκπροσωπούσε τους Πόντιους. Γι' αυτό θα έπρεπε να δημιουργηθεί το πρώτο ελεύθερο ποντιακό έδαφος, δηλαδή η Ρωμανία, εφόσον "οι Πόντιοι δεν είχαν τόπο και έψαχναν να τον βρουν…" Η Ελλάδα δεν αντιμετωπίζεται ως το "δικό μας έθνος-κράτος", αλλά ως εχθρικό πολιτειακό περιβάλλον, όπου ακόμα και η δικαιοσύνη της, σε σχέση με τους Πόντιους, θεωρείται αντίστοιχη της οθωμανικής. Η προσέγγιση αυτή είχε πολλαπλές αρνητικές συνέπειες. Καταρχάς καλλιεργούσε αλυτρωτικές και ρεβανσιστικές τάσεις, οι οποίες όμως καθόλου δεν ανταποκρίνονταν στην πραγματική εποχή (και όχι στην virtual reality, που δημιουργούσε η Ομάδα). Από την άλλη εγκατέλειπε το μέχρι τότε προσανατολισμό των Ποντίων της Ελλάδας για αναβάθμιση μέσα στα υπάρχοντα όρια του ελληνικού έθνους-κράτους και διεκδίκηση της θέσης που τους ανήκε, ισάξια με τους Πελοποννήσιους, τους Κρητικούς ή τους Μακεδόνες.
Κατά συνέπεια, με αυτές τις προσεγγίσεις ο δρόμος που ανοιγόταν για τους Πόντιους ήταν η επιστροφή στο γενέθλιο χώρο και ένας αλυτρωτισμός, που αντικειμενικά θα οδηγούσε τους Πόντιους στο δρόμο των Αρμενίων και σε πολιτικές συμμαχίες με τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα της περιοχής. Η σχέση της Ομάδας με το κουρδικό κίνημα του Αμπντουλάχ Οτσαλάν θα πάρει και μορφές πολιτικής συνεργασίας των Ποντίων. Η Ομάδα εξάλλου, αυτονομιμοποιούνταν να εκπροσωπεί τους Πόντιους, εφόσον θεωρούσε ότι αυτή μόνο εκφράζει τον ποντιακό λαό και αποτελεί την "φωτισμένη του πρωτοπορεία". Το βάθος της συνεργασίας τους με τους Κούρδους, η εμπλοκή του ποντιακού χώρου που επιχείρησαν, καθώς και οι υποσχέσεις βοήθειας που τους έδωσαν, χρήζουν ιδιαίτερης έρευνας, ώστε να ξεκαθαριστεί πλήρως το τοπίο που είναι γεμάτο με πράκτορες, υπόγειες μεθοδεύσεις, ανήθικες αντιπροσωπεύσεις. Το οπισθόφυλλο ενός περιοδικού εκείνης της εποχής που επιμελούνταν ο νυν επίσημος εκδότης της Ομάδας και παρίστανε δεξιά και αριστερά της Παναγίας Σουμελά, τον Πόντιο και τον Κούρδο αντάρτη είναι αποκαλυπτικές του συγκεκριμένου κλίματος. Σχεδόν μέχρι σήμερα στον Τύπο της Ομάδας θα υπάρχουν δημοσιεύματα, ακόμα και πρωτοσέλιδα, για "αντάρτικο στον Πόντο", ερμηνεύοντας τη δράση αριστερίστικών οργανώσεων κατά το δοκούν. Η προσέγγιση αυτή έχει ήδη μετατραπεί σε μια απίστευτη προβοκάτσια με κύρια θύματα τους ελληνόφωνους της βόρειας Τουρκίας.
Η ένταξη των Ποντίων στο πολιτικό σχέδιο της Ομάδας Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη -που αποσκοπούσε σε μια πλήρη πολιτική αλλαγή και στην ίδια την Ελλάδα (με τη δημιουργία άλλων "δύο ή τριών" πόλεων, ανταγωνιστικών με το κέντρο), η οποία θεωριόταν ως "νέα παλιγγενεσία"- μετέτρεπε μια πολύμορφη κοινωνική ομάδα σε πολιτικό υποκείμενο. Ένας τέτοιος μετασχηματισμός ιστορικά ήταν πρωτοφανής. Στην ιστορία ούτε καν τάξεις ομοιογενείς μπόρεσαν να παίξουν με συνέπεια το ρόλο του κοινωνικού ανατροπέα.
Η πολιτική αυτή της Ομάδας έθισε μεγάλα τμήματα του ποντιακού λαού στην εύκολη αποδοχή του παράλογου. Το να θεωρούν το εξωπραγματικό και το ανέφικτο, ως υπαρκτό και υλοποιήσιμο, θα αποτελέσει στοιχείο της ποντιακής συμπεριφοράς στα χρόνια που θα ακολουθήσουν. Για παράδειγμα, μια πρόταση του κ. Χαραλαμπίδη που κατατέθηκε δημόσια σε συνέντευξη το '94, για πραγματοποίηση εκλογών (εκείνη την εποχή) στη Ρωμανία, η οποία μόνο ως σκέψη υπήρχε, με βάση τη λίστα των υποψήφιων οικιστών, ώστε να εκλεγούν τα αυτοδιοικητικά όργανα δεν βρήκε κανένα αντίλογο. Ίσως, η πρόταση να παρέπεμπε ιστορικά στην Εθνοσυνέλευση του Πόντου που είχε δημιουργηθεί στο Βατούμι εβδομηνταπέντε χρόνια πριν. Μόνο που το 1994, πόρρω απείχε από το 1919.
Το πιθανό επιχείρημα δημιουργίας ενός αντιτουρκικού πόλου στη Θράκη, ως αντιστάθμισμα της επιρροής που ασκούσε το τουρκικό προξενείο Κομοτηνής στη μουσουλμανική μειονότητα, δεν είχε αντίκρυσμα με την έννοια ότι το ίδιο το κόμμα των ιδρυτών της Ομάδας είχε εκπονήσει από τις αρχές της δεκαετίας του '80 το πρόγραμμα εγκατάστασης Ποντίων από τη Σοβιετική Ένωση στην Ξάνθη και στην Κομοτηνή. Κατά συνέπεια τίποτα καινούργιο και στο συγκεκριμένο ζήτημα δεν κόμιζε η πρόταση για την ίδρυση της Ρωμανίας.
Ενδιαφέρον έχει επίσης και η πορεία της Αστικής Αναπτυξιακής μη Κερδοσκοπικής Εταιρείας "Ρωμανία", στην οποία επίσημος πρόεδρος ήταν ο κ. Χαραλαμπίδης. Τα ιδρυτικά μέλη της ήταν φυσικά πρόσωπα. Όμως το '96 θα εισέλθει και ένα δευτεροβάθμιο, η ΟΠΣΝΕ, την διοίκηση της οποίας είχαν καταλάβει από το Νοέμβριο του '95 οι φίλοι της Ομάδας. Θα ακολουθηθεί μια πορεία προβολής του αιτήματος και εισροής κονδυλίων, είτε από κρατικούς φορείς, είτε από ιδιώτες. Η λειτουργία της Εταιρείας θα έχει έναν τελείως προεδροκεντρικό χαρακτήρα. Κάποιοι ρόλοι θα είναι εικονικοί. Για παράδειγμα, ο ταμίας της Εταιρείας μόνο τις εισροές από τους κρατικούς φορείς διαχειρίστηκε. Ποτέ δεν έλαβε γνώση της κίνησης του λογαριασμού στην Αγροτική Τράπεζα, όπου οι πολίτες κατέθεταν τις εισφορές τους, για τη Ρωμανία ή τον Άγιο Ευγένιο. Η Εταιρεία θα διαλυθεί κάποια χρόνια αργότερα εν κρυπτώ. Τα μέλη του Δ.Σ. της ΟΠΣΝΕ θα πληροφορηθούν παρεπιπτόντως τη διάλυση του φορέα, στον οποίο συμμετείχαν ως ιδρυτικά μέλη. Η διάλυση έγινε χωρίς να κληθούν να αποφασίσουν οι Εταίροι. Το σημαντικότερο όμως είναι ότι διάλυσαν την Εταιρεία, χωρίς αυτή να έχει ολοκληρώσει τους σκοπούς της και, πάνω απ' όλα, χωρίς να αποδόσει στον ποντιακό λαό -και φυσικά στα μέλη της- ένα στοιχειώδη οικονομικό απολογισμό.
Επειδή το αίτημα για την ίδρυση της Ρωμανίας το είχα στηρίξει και εγώ δημοσίως παλιότερα, ζήτησα το '99 έναν απολογισμό με αφορμή την ίδρυση του κόμματος του κ. Χαραλαμπίδη. Στο έγγραφό μου έγραφα μεταξύ άλλων:
"…είναι εύλογη η ανησυχία μου για την πιθανότητα να υπάρχουν κοινά ταμεία μεταξύ του κόμματός σας και της «Ρωμανίας», πόσο μάλλον που ήδη άρχισαν οι φήμες ότι τα γραφεία της «Ρωμανίας» και του ΚΕΠΟΜΕ χρησιμοποιούνται στο νέο εγχείρημα. Βεβαίως, πιστεύω ότι κανείς δε θα προσπαθήσει να χρησιμοποιήσει το ποσό, που συγκεντρώθηκε λόγω της ευαισθησίας του ελληνικού λαού για ένα ιερό σκοπό –όπως η ανέγερση του Αγίου Ευγενίου- σε κάποιον άλλο σκοπό, όσο ιερός και αν φαντάζει στα μάτια των πρωταγωνιστών. Επειδή η γυναίκα του Καίσαρα δεν πρέπει να είναι μόνο τίμια, αλλά και να φαίνεται τίμια, θα σας παρακαλούσα εντός ευλόγου χρονικού διαστήματος να μου κοινοποιήσετε έναν οικονομικό απολογισμό της «Ρωμανίας», από τη στιγμή που ζήτησα δημοσίως την ενίσχυσή της (21-2-1994) και να μου περιγράψετε τις μελλοντικές σχέσεις μεταξύ των δύο φορέων και ειδικότερα μεταξύ των ταμείων τους."
Η προσπάθειά μου αυτή, η οποία ήταν απόλυτο δημοκρατικό δικαίωμα, προκάλεσε την μήνιν του προέδρου του κ. Χαραλαμπίδη. Φυσικά καμιά απάντηση δεν έλαβα. Και από τότε κανείς άλλος δεν έχει λάβει γνώση του οικονομικού απολογισμού. Η αποδοχή αυτής της συμπεριφοράς από τους Πόντιους της Ελλάδας πιθανόν να αποδεικνύει ένα προηγούμενο συμπέρασμα: Ότι δηλαδή έχουν εθιστεί στο να αποδέχονται παράλογες και παράνομες, ακόμα, συμπεριφορές.
Οι Πόντιοι της Τουρκίας
Το πλέον ευαίσθητο θέμα του ποντιακού χώρου σήμερα είναι οι ελληνόφωνοι της Τουρκίας, και ειδικότερα οι Πόντιοι. Η δράση όλων θα κριθεί, όχι στις ιδεολογικές περιπλανήσεις και στις συναισθηματικές εκδηλώσεις των Ελλαδιτών Ποντίων, αλλά στο πεδίο δράσης των τουρκικών υπηρεσιών και των μεθοδεύσεων των Γκρίζων Λύκων.
Η Ομάδα θα χρεωθεί σε μεγάλο βαθμό την εκμετάλλευση για την εξυπηρέτηση των δικών της στόχων του φαινομένου της ύπαρξης ελληνόφωνων στη βόρεια Τουρκία, και ειδικά στην περιοχή της Τραπεζούντας. Κατ' αρχάς, σε ιδεολογικό επίπεδο οι ελληνόφωνοι της βόρειας Τουρκίας δεν αντιμετωπίστηκαν ισότιμα με σεβασμό, αλλά ως παραπλανημένος πληθυσμός, ή στην καλύτερη περίπτωση μειονότητα, την οποία κάποιοι Ελλαδικοί θα έπρεπε να σώσουν. Έχει ενδιαφέρον το πώς παρουσιάζουν οι κ.κ. Χαραλαμπίδης και Φωτιάδης τον πληθυσμό αυτό. Για τον κ. Χαραλαμπίδη είναι "εξισλαμισμένοι Πόντιοι". Ο όρος "εξισλαμισμένος" παραπέμπει περισσότερο στην πρώτη γενιά των εξωμοτών και εμπεριέχει, ως παρόν, το στοιχείο της βίας. Όμως οι πληθυσμοί αυτοί δεν είναι "εξισλαμισμένοι" αλλά "μουσουλμανικοί". Εξισλαμισμένοι υπήρξαν πριν από τρεις περίπου αιώνες. Στη συνέχεια εμπεδώθηκε απολύτως η νέα θρησκεία και δημιουργήθηκε μια νέα οντότητα: οι ελληνόφωνοι μουσουλμάνοι. Τη στιγμή της τελικής ελληνο-τουρκικής σύγκρουσης στον Πόντο, η οποία στην πραγματικότητα ήταν χριστιανο-ισλαμική, οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι ελληνόφωνοι βρέθηκαν σε διαφορετικά στρατόπεδα. Ο κ. Φωτιάδης θεωρεί, ακόμα περισσότερο αυθαίρετα και ιδεοληπτικά, ότι οι πληθυσμοί αυτοί είναι κρυπτοχριστιανικοί.
Με βάση λοιπόν τη θεώρηση των ηγετών, η πολιτική της Ομάδας, στόχευε στη διόρθωση του ιστορικού λάθους. Έτσι, ανέχτηκε, εάν δεν προώθησε κιόλας, την παρέμβαση των ελληνικών μυστικών υπηρεσιών στις σχέσεις με τον πληθυσμό αυτό. Ενοχοποίησε δηλαδή τον πληθυσμό εξαρχής, στα μάτια των τουρκικών μυστικών υπηρεσιών -οι οποίες εκείνο τον καιρό βρίσκονταν σε πόλεμο με τους Κούρδους. Για τους Τούρκους εθνικιστές, το παρακράτος, αλλά και τις ισχυρές μυστικές υπηρεσίες της γείτονος, οι ελληνόφωνοι μετατράπηκαν σε δυνάμει πράκτορες της Ελλάδας. Η αδιαφορία για τη μοίρα του πληθυσμού υπήρξε απίστευτη. Η συχνή αναφορά του κομματικού τους εντύπου ότι στην περιοχή των ελληνοφώνων υπάρχει αντάρτικο (υπονοώντας, εθνοτικό, δηλαδή ποντιακό αντάρτικο) αποκαλύπτει στους Τούρκους πράκτορες τις αφελείς επιδιώξεις της Ομάδας.
Από την άλλη, με την αίγλη του δυτικού ατζέντη, προώθησε τους εκχριστιανισμούς και εν μέρει τους επέβαλε σε κάποιους από τους ελληνόφωνους νέους που κατάφερε να εξαρτήσει. Η Ομάδα -με τις διάφορες μορφές που επιβιώνει μέχρι σήμερα- κατάφερε με τον τρόπο αυτό να δρομολογήσει μια ρήξη στους κόλπους της ελληνόφωνης κοινότητας της βόρειας Τουρκίας, χωρίζοντάς της σε εκχριστιανισμένους και μουσουλμάνους. Τη χειρότερη υπηρεσία που θα μπορούσε να προσφέρει στις διαδικασίες αυτοσυνειδησίας του πληθυσμού αυτού, την πρόσφερε!
Όμως η σημαντικότερη αρνητική παρέμβαση της Ομάδας στο συγκεκριμένο ζήτημα υπήρξε η προσφυγή, μέσω της Διεθνούς Ένωσης για τα Δικαιώματα και της Απελευθέρωση των Λαών, σε διεθνή όργανα για την υπέρασπιση, τάχα, των δικαιωμάτων τους παρουσιάζοντάς τους σα μια μειονότητα.. Η προσφυγή έγινε ερήμην τους, χωρίς να ζητηθεί η γνώμη τους. Δεν είναι αμελητέα η συμβολή της Ομάδας στην εμφάνιση ενός έντονα επιθετικού τουρκικού εθνικιστικού ρεύματος, που στοχεύει και τρομοκρατεί τους ελληνόφωνους. Αυτό που συμβαίνει το περιγράφει με εξαιρετικό τρόπο ο Vahit Tursun (ocean@ocena.info):
"…οι κρατικές δυνάμεις υποστηρίζουν τις παρανοϊκές σπερμολογίες των ρατσιστών στην περιοχή και ψάχνουν γι αντάρτες, μέλη παράνομων ανταρτικών οργανώσεων του ελληνόφωνου πληθυσμού…. Πρέπει να σημειώσουμε ότι σε όλ' αυτά βοηθάνε και διάφοροι Πόντιοι, επίσης ρατσιστές που ζουν εδώ στην Ελλάδα και που στον δικό τους Τύπο δημοσιεύουν επίσης ανύπαρκτα γεγονότα, που τάχα γινόντουσαν στον Πόντο, με το σκοπό να εντοπίσουν κρυπτοχριστιανούς στην περιοχή. Δηλαδή, οι ρατσιστές των δυο πλευρών κατά κάποιον τρόπο αλληλοβοηθούνται."
Εν κατακλείδι
Οι επιπτώσεις της πολιτικής της Ομάδας Χαραλαμπίδη-Φωτιάδη υπήρξαν καταλυτικές για την ανάπτυξη της δυναμικής του ποντιακού κινήματος. Ευνόησαν την πλήρη εξάρτησή του από εξωποντιακές πολιτικές δυνάμεις, ύψωσαν εσωτερικούς τοίχους στη βάση μόνο των προσωπικών συμφερόντων, ακολούθησαν τη γραμμή "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα", με αποτέλεσμα να συμπορεύονται με όσους θεωρούσαν ιδεολογικά πεπεισμένους και οργανωτικά εξαρτημένους και να χρησιμοποιούν ακόμα και εγκληματικές μεθόδους για να αντιμετωπίσουν όσους θεωρούσαν επικίνδυνους για την πολιτική τους. Ο οργανωμένος ποντιακός χώρος θα έπρεπε τάχιστα να διαμορφώσει άποψη για το πλήθος ζητημάτων, στα οποία η Ομάδα διεκδίκησε πραξικοπηματικά την αποκλειστικότητα. Σίγουρα όμως, τα πολλά χαμένα -εξαιτίας της δράσης της Ομάδας- χρόνια, δε θα ξανακερδηθούν.
08 April 2012
Διδάσκοντας τη Γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού σε μαθητές γυμνασίου και λυκείου - Βλάσης Αγτζίδης
Διδάσκοντας τη Γενοκτονία
του ποντιακού ελληνισμού σε μαθητές
γυμνασίου και λυκείου. (Μια
πρώτη προσέγγιση)
Του
Βλάση Αγτζίδη
- Το Σκεπτικό - Οι στόχοι
1.1.
Η Γενοκτονία
του ποντιακού ελληνισμού έχει αναγνωριστεί
επισήμως από τη Βουλή των Ελλήνων, την
Κύπρο, τη Σουηδία, πολιτείες των ΗΠΑ και
περιφερειακές κυβερνήσεις στην
Αυστραλίας. Από το 1994 είναι επίσημη
Εθνική Επέτειος στην Ελλάδα, ενώ από το
1998 η Γενοκτονία στο σύνολο της Μικράς
Ασίας ανακηρύχτηκε σε δεύτερη επίσημη
Εθνική Επέτειο.
1.2.
Η 19η
Μαϊου έχει οριστεί ως συμβολική Ημέρα
Μνήμης, εφόσον εκείνη τη μέρα του 1919 ο
Μουσταφά Κεμάλ πασά αποβιβάστηκε στην
Σαμψούντα του Πόντου, αυτονομήθηκε από
την κεντρική Οθωμανική κυβέρνηση και
συγκρότησε τα εθνικιστικά του στρατεύματα,
τα οποία εν τέλει θα κατανικήσουν τους
Έλληνες (ελληνικό στρατό στην Ιωνία και
Πόντιους αντάρτες στο Βορρά της Μικράς
Ασίας). Θα ολοκληρώσουν την προαποφασισμένη
από τους Νεότουρκους (1911) εθνική εκκαθάριση
με τη σφαγή και την πυρπόληση της Σμύρνης
το Σεπτέμβριο του 1922. Η 14η
Σεπτεμβρίου, ημέρα πυρπόλησης της
Σμύρνης από τους κεμαλικούς εθνικιστές,
ορίστηκε ως Ημέρα Μνήμης για τη
Μικρασιατική Καταστροφή.
1.3.
Ο βασικός σκοπός της ιστορικής εκπαίδευσης
είναι να προετοιμάσει και να διαμορφώσει
υπεύθυνους και ενεργούς πολίτες που να
μπορούν να ερμηνεύσουν τα ιστορικά
γεγονότα και να χρησιμοποιήσουν τα
συμπεράσματα στο παρόν. Αυτό μπορεί να
συμβεί όταν η ιστορική γνώση μεταδίδεται
δημιουργικά, αναπτύσσεται και καλλιεργείται
το κριτικό πνεύμα, δεν εγκλείεται
αποκλειστικά στο παρελθόν όπου συνέβη
το γεγονός, αντιμετωπίζοντάς το ως
μοναδικό και ανεπανάληπτο. Δηλαδή οι
μαθητές με τη διδασκαλία του ιστορικού
γεγονότος της Γενοκτονίας πρέπει να
αναπτύσσουν και να βελτιώνουν τις
διανοητικές τους δεξιότητες και να
στοχάζονται για το ιστορικό πλαίσιο
του κόσμου στον οποίο ζουν, έχοντας
κατανοήσει το παρελθόν και τις αδιόρατες,
υπόγειες διεργασίες οι οποίες συνέβαλαν
στο να διαμορφωθεί το παρόν.
1.4.
Η παρουσίαση του γεγονότος της Γενοκτονίας
στο μικρασιατικό Πόντο θα πρέπει
απαραιτήτως να ενταχθεί στο ευρύτερο
Ιστορικό Πλαίσιο, μέσα στο οποίο
πραγματοποιήθηκε, ώστε οι μαθητές να
έχουν μια καλή εποπτεία της εποχής και
των κρίσιμων παραμέτρων. Δηλαδή, να
παρουσιαστεί αναλυτικά το γεγονός ότι
η Γενοκτονία του ποντιακού ελληνισμού
υπήρξε τμήμα της Γενοκτονίας των Ελλήνων
της Ανατολής, η οποία με τη σειρά της
εντάσσεται στο πλαίσιο των αποφάσεων
των Νεότουρκων (Οκτώβριος 1911) για εξόντωση
των χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας.
1.5.
Θα πρέπει να περιγραφούν με ακρίβεια
οι πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις
που επέλεξαν τη μέθοδο της Γενοκτονίας
για την επίλυση των εσωτερικών αντιθέσεων
της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, να
παρουσιαστούν αναλυτικά τα αίτια τα
οποία οδήγησαν στην επιλογή αυτών των
μεθόδων. Πρέπει να κατανοηθεί στο βάθος
η μειοψηφική τάση του μιλιταριστικού
τουρκικού εθνικισμού (Νεότουρκοι-Κομιτάτο
«Ένωση και Πρόοδος»), η οποία θα επικρατήσει
πραξικοπηματικά το 1908 και θα οδηγήσει
στις αποφάσεις για τις Γενοκτονίες.
1.6.
Θα πρέπει οι μαθητές να κατανοήσουν ότι
η Γενοκτονία δηλαδή η μαζική δολοφονία
ανθρώπων εξαιτίας της ιδιαίτερης
πολιτισμικής τους κατάστασης δεν ήταν
μια απρόσωπη διαδικασία. Ότι οι
άνθρωποι-θύματα υπήρξαν συγκεκριμένοι
άνθρωποι με αξιοπρέπεια, με καθημερινή
ζωή, με σχέσεις και όχι απρόσωπα
μαζικοποιημένα όντα. Το στοιχείο αυτό
θα προκύψει μέσα από την παρουσίαση
αυθεντικών μαρτυριών των θυμάτων.
1.7.
Θα πρέπει να συνειδητοποιηθεί από τους
μαθητές ότι η συγκεκριμένη Γενοκτονία
δεν αποτελεί ένα περιορισμένο γεωγραφικά
και χρονικά γεγονός, αλλά ότι εγκαινιάζει
μια νέα πολιτική αντιμετώπισης διαφόρων
πληθυσμιακών ομάδων από σκληρές εξουσίες,
που επιδιώκουν την ομογενοποίηση του
χώρου που ελέγχουν ή την κυνική μεταφορά
πλούτου από τις ομάδες-θύματα στους
θύτες. Η κορύφωση αυτής της νέας πολιτικής
θα είναι το Ολοκαύτωμα που θα
πραγματοποιήσουν οι Ναζί, οι οποίοι
κυριολεκτικά «βιομηχανοποίησαν» την
εξόντωση των στοχευμένων πληθυσμών.
1.8.
Τα στοιχεία που πρέπει να δοθούν στους
μαθητές πρέπει να είναι καλά τεκμηριωμένα,
να μην επιδέχονται αμφισβητήσεων και
να μη χαρακτηρίζονται από υπερβολές,
οι οποίες εν τέλει υπονομεύουν όλη τη
διαδικασία της διδασκαλίας της
Γενοκτονίας.
1.9.
Η παρουσίαση πρέπει να βασίζεται σε
περιγραφή των συνθηκών, του
ιστορικού-κοινωνικού-πολιτικού πλαισίου
και των αιτίων που οδήγησαν στη Γενοκτονία.
Ο διδάσκων/ουσα θα πρέπει να αποφεύγει
να βασιστεί στην «παιδαγωγική του
αίματος» και των δακρύων. Αφενός γιατί
η εκπαιδευτική διαδικασία μπορεί να
εκπέσει σε μελόδραμα και αφετέρου γιατί
ο παιδαγωγικός στόχος δεν πρέπει να
είναι η πρόκληση συναισθηματικής
έξαρσης, αλλά κατανόησης των γεγονότων,
που βασίζεται στην εμπεριστατωμένη
γνώση και στα καλά δομημένα ερμηνευτικά
εργαλεία.
2.0.
Συνοψίζουμε τις προϋποθέσεις που πρέπει
να τηρηθούν και για να υπηρετηθεί με
τον καλύτερο τρόπο η ευστοχία της
ιστορικής μάθησης:
-Η
χρησιμοποιούμενη ορολογία να είναι
ακριβής
-Τα
στοιχεία που παρατίθενται να είναι
σωστά και αποδεδειγμένα
-Να
αποσαφηνίζονται οι κατηγορίες
«θύτης»/«θύμα», «πρόθεση»/«αποτέλεσμα»,
«χρόνος» και «τόπος», «μέσα πραγματοποίησης»
-Να
περιγράφονται με πληρότητα οι αιτίες
καθώς και η λογική αλληλουχία που
ακολουθεί (εμφάνιση τουρκικού εθνικισμού,
κατάληψη της εξουσίας, απόφαση για
εθνοκαθάρσεις ώστε να δημιουργηθεί
έθνος-κράτος, οργάνωση των Γενοκτονιών,
διαμόρφωση ιδεολογίας αποκλεισμού,
υλοποίηση των αποφάσεων, απελευθέρωση
των δυνάμεων του εθνικισμού στην
Οθωμανική Αυτοκρατορία, πολεμικές
συγκρούσεις, πρόσφυγες παντού, στάση
της Ελλάδας και των πολιτικών της
δυνάμεων, διχασμός, ήττα, ολοκλήρωση
των γενοκτονιών, προσφυγοποίηση στην
Ελλάδα και την ΕΣΣΔ.)
-Να
αποφεύγονται οι ισοπεδωτικές απλουστεύεις
του τύπου «καλός-κακός», «άσπρο-μαύρο»,
που ακυρώνουν κάθε προσπάθεια ερμηνείας
και κατανόησης των ιστορικών συμπεριφορών.
- Το Ιστορικό Πλαίσιο
2.1.
Το Ιστορικό Πλαίσιο μέσα στο οποίο
πρέπει να διδάσκεται η Γενοκτονία
ορίζεται πλέον από την απόφαση του
International Association of Genocide Scholars – IAGS.
Συγκεκριμένα, στις 16 Δεκεμβρίου 2007, η
Διεθνής Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών
(International Association of Genocide Scholars – IAGS), ο καθ’
ύλη διεθνής οργανισμός, εξέδωσε το
παρακάτω ψήφισμα, με το οποίο αναγνωρίζεται
ότι η εθνική εκκαθάριση που υπέστησαν
οι ελληνικοί πληθυσμοί της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας από τους Νεότουρκους και
τους Κεμαλικούς ανήκει στην νομική
κατηγορία των «εγκλημάτων Γενοκτονίας»,
όπως αυτή ορίστηκε από τον ΟΗΕ το 1948:
«ΔΕΔΟΜΕΝΟΥ
ΟΤΙ η άρνηση της γενοκτονίας αναγνωρίζεται
ευρέως ως το τελικό στάδιο της γενοκτονίας,
που επιφυλάσσει στους δράστες της
γενοκτονίας την ατιμωρησία και
αποδεδειγμένα προετοιμάζει το έδαφος
για μελλοντικές γενοκτονίες.
ΔΕΔΟΜΕΝΟΥ
ΟΤΙ η γενοκτονία μειονοτικών πληθυσμών
από το Οθωμανικό κράτος κατά τη διάρκεια
και μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο
απεικονίζεται συνήθως ως γενοκτονία
των Αρμενίων αποκλειστικά, με μερική
μόνο αναγνώριση των ποιοτικά όμοιων
γενοκτονιών άλλων Χριστιανικών
μειονοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
ΨΗΦΙΖΟΥΜΕ
ΟΤΙ είναι πεποίθηση της διεθνούς Ενώσεως
Ακαδημαϊκών για τη Μελέτη των Γενοκτονιών
ότι η εκστρατεία των Οθωμανών εναντίον
των Χριστιανικών μειονοτήτων της
Αυτοκρατορίας μεταξύ 1914 και 1923 αποτέλεσε
μια γενοκτονία των Αρμενίων, των Ασσυρίων
και των Ελλήνων του Πόντου και της
Ανατολίας.
ΨΗΦΙΖΟΥΜΕ
ΑΚΟΜΑ ΟΤΙ η ένωση ζητά εκ τούτου από την
κυβέρνηση της Τουρκίας να αναγνωρίσει
τις γενοκτονίες αυτών των πληθυσμών,
να εκδώσει μια επίσημη απολογία και να
προχωρήσει σε άμεσα και σημαντικά βήματα
για αποκατάσταση»
(http://www.genocidetext.net)
Από
τη στιγμή της έκδοσης του κορυφαίου
αυτού Ψηφίσματος
(Δεκέμβρης του 2007), το οριστικό πλαίσιο
της διδασκαλίας της Γενοκτονίας του
ποντιακού ελληνισμού αλλάζει και
διευρύνεται. Εφεξής, η αναπαραγωγή
τοπικιστικών προσεγγίσεων, καθώς και
λανθασμένων αριθμητικών στοιχείων
αντίκειται στο Ψήφισμα.
Να αποφεύγονται, τουλάχιστον τα
αριθμητικά, στοιχεία που δημοσιεύτηκαν
λόγω περιορισμένων γνώσεων πριν την
έκδοση του Ψηφίσματος.
Η
διδασκαλία πρέπει απαραιτήτως να
πραγματοποιείται με την παρουσίαση του
ευρύτερου γεγονότος της Γενοκτονίας
των Ελλήνων της Ανατολής, να παρουσιάζεται
ο τρόπος με τον οποίο συγκροτήθηκε ο
τουρκικός εθνικισμός και έλαβε τις
αποφάσεις για εξόντωση των χριστιανικών
πληθυσμών.
2.2.
Θα πρέπει να
αποσαφηνίζονται οι έννοιες «εθνοκάθαρση»,
«γενοκτονία», «έγκλημα πολέμου»,
«μαζικές σφαγές», «εξόντωση», «καταστροφή».
Να τονίζεται ιδιαιτέρως ότι ο όρος
«γενοκτονία» αποτελεί νομικό όρο του
διεθνούς δικαίου και όχι λέξη της
καθομιλουμένης για να χαρακτηριστεί
μια συγκεκριμένη βίαιη πράξη. Η
«εθνοκάθαρση» ή το «έγκλημα πολέμου»
ή η «Καταστροφή» ή η «μαζική σφαγή»
μπορεί να χαρακτηριστεί γενοκτονία
μόνο εάν υπακούει στα σχετικά κριτήρια
, όπως ορίστηκαν από τον ΟΗΕ με τη Σύμβαση
του 1948. Σύμφωνα με τη σχετική Σύμβαση,
γενοκτονία είναι: «η
εσκεμμένη προσπάθεια καταστροφής εν
όλω ή εν μέρει, μιας εθνικής, εθνοτικής,
φυλετικής ή θρησκευτικής ομάδας»,
με έναν από τους παρακάτω τρόπους:
«α)
τον φόνο μελών της ομάδας,
β)
την πρόκληση σοβαρής σωματικής ή
διανοητικής βλάβης σε μέλη της ομάδας,
γ)
τη σκόπιμη επιβολή στην ομάδα συνθηκών
ζωής υπολογισμένων, έτσι ώστε να επιφέρουν
τη φυσική τους καταστροφή, εν όλω ή εν
μέρει,
δ)
την επιβολή μέτρων που αποσκοπούν στην
αποτροπή γεννήσεων στο εσωτερικό της
ομάδας και
ε)
την υποχρεωτική μεταφορά των παιδιών
της ομάδας σε κάποια άλλη».
Στην
περίπτωση των Ελλήνων της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας εφαρμόστηκαν και οι πέντε
τρόποι, σε διαφορετικό χρόνο και με
διαφορετικό τρόπο στους επιμέρους
πληθυσμούς.
2.3.
Θα πρέπει να περιγράφεται η διαδικασία
κλιμάκωσης της Γενοκτονίας η οποία
–όσον αφορά την ελληνική περίπτωση-
ξεκινά με συστηματικές διώξεις στην
Ανατολική Θράκη το 1914, συνεχίζεται την
ίδια χρονιά στην Ιωνία (Δυτική Μικρά
Ασία) και κορυφώνεται το 1916 στον Πόντο
(Βόρεια Μικρά Ασία).
Θα
πρέπει επίσης να διαχωρίζονται οι δύο
φάσεις της Γενοκτονίας και να παρουσιάζονται
αναλυτικά τα διαφορετικά ιστορικά
πλαίσια εντός των οποίων πραγματοποιήθηκαν:
-Η
Α’ φάση της
Γενοκτονίας
έλαβε χώρα κυρίως κατά τη διάρκεια του
Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου (1914-1918) και είχε
ως θύτες τους Νεότουρκους εθνικιστές,
ενώ υπήρξε ανοχή από τους συμμάχους
τους, Γερμανούς και Αυστριακούς.
-Η
Β’ φάση της
Γενοκτονίας
έγινε την περίοδο του ελληνοτουρκικού
πολέμου (1919-1922) από τους κεμαλικούς
εθνικιστές που αυτονομήθηκαν από την
κεντρική οθωμανική κυβέρνηση. Κατά τη
δεύτερη φάση υπήρξε αρχική ανοχή κάποιων
συμμάχων της Ελλάδας (Ιταλών, Γάλλων,
Αμερικανών). Στη συνέχεια, και λόγω της
πολιτικής των μοναρχικών, ουδετεροποιήθηκαν
οι υπόλοιποι (Βρετανoί).
Υποστηρικτές του τουρκικού εθνικισμού
υπήρξαν και οι αντιπάλοι των Δυτικών,
δηλαδή το νεαρό σοβιετικό κράτος. Επίσης
θα πρέπει να τονιστεί ο ελληνικός
Διχασμός μεταξύ μοναρχικών-βενιζελικών
που αποδυνάμωσε το ελληνικό εσωτερικό
μέτωπο και επέτρεψε στον Κεμάλ να νικήσει
και να ολοκληρώσει τη Γενοκτονία του
ελληνικού, αρμενικού και ασσυριακού
πληθυσμού στο σύνολο της παλιάς
πολυεθνικής, ισλαμικής Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας την οποία μετέτρεψε πλέον
σε τουρκικό έθνος-κράτος.
- Οι αριθμοί
Οι
αριθμοί των πληθυσμών που κατοικούσαν
στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και των
θυμάτων που τελικά είχαν από την πολιτική
της Γενοκτονίας, θα πρέπει να προκύπτουν
από τα πραγματικά δεδομένα, που δεν
μπορούν να αμφισβητηθούν.
Τα
μόνα πληθυσμιακά στοιχεία που γνωρίζουμε
και δεν αμφισβητούνται είναι αυτά που
προκύπτουν από τις απογραφές του
πληθυσμού. Με την αξιοποίηση των
απογραφών του ελληνικού πληθυσμού της
Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (Οθωμανική
και Πατριαρχική) εκτιμάται ότι ο αριθμός
των Ελλήνων στη Μικρά Ασία (Πόντος,
Ιωνία, Βιθυνία, Καππαδοκία, Πισιδία κ.ά)
ανέρχεται σε 1.8 εκατομμύρια κατοίκους.
Στην Ανατολική Θράκη με την Κωσταντινουπολη
κατοικούσαν περί τους 400.000 Έλληνες. Από
τον αριθμό των 2.2
εκατομμυρίων
(χωρίς να προσμετρώνται οι Έλληνες από
το Καρς που ανήκε τότε στη ρωσική
επικράτεια), στον Πόντο κατοικούσαν
περίπου 450.000 Έλληνες χριστιανοί, ορθόδοξοι
κυρίως αλλά και προτεστάντες.
[Τα
στοιχεία των Απογραφών και των διαφορετικών
εκτιμήσεων παρατίθενται αναλυτικά στο
βιβλίο: Βλάσης Αγτζίδης, «Έλληνες
του Πόντου. Η γενοκτονία από τον τουρκικό
εθνικισμό»
στις σελίδες 131-137. Το βιβλίο αυτό υπάρχει
σε ψηφιακή μορφή στη διεύθυνση:
http://www.projethomere.com/travaux/bibliotheque_homere/grecs_pont_euxin.htm]
Τα
θύματα των διωγμών και της Γενοκτονίας
που συνέβη την επόμενη περίοδο (1914-1923)
μπορούν να υπολογιστούν συνολικά κατά
προσέγγιση και όχι με ακρίβεια κατά
τόπους. Η «Μαύρη
Βίβλος Διωγμών και Μαρτυριών του εν
Τουρκία Ελληνισμού»
του Οικουμενικού Πατριαρχείου που
εκδόθηκε το 1919, δίνει μια κατ’ εκτίμηση
εικόνα των διωχθέντων και των θυμάτων.
Με βάση την επίσημη Απογραφή που έγινε
στην Ελλάδα το 1928 καταγράφηκαν περίπου
1.25 εκατομμύρια
πρόσφυγες.
Στον αριθμό αυτό συνυπολογίστηκαν και
οι προερχόμενοι από το Καρς και άλλες
ρωσικές περιοχές. Πρέπει να λάβουμε υπ’
όψη ότι 150.000 Έλληνες από την Κωσταντινούπολη,
Ίμβρο και Τένεδο εξαιρέθηκαν της
Ανταλλαγής των πληθυσμών, ενώ ένα μέρος
των προσφύγων από τον Ανατολικό Πόντο
που κατέφυγε στη Ρωσία μετά την αποχώρηση
των ρωσικών στρατευμάτων (Μάρτιος 1918)
δεν κατέφυγε τελικά στην Ελλάδα.
Δεν
γνωρίζουμε πόσα ήταν τα θύματα της
Γενοκτονίας κατά περιοχή, ούτε πόσοι
έχασαν τη ζωή τους κατά τη διαδρομή προς
την Ελλάδα, ούτε πόσοι πέθαναν στην
Ελλάδα από τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης
κατά την πρώτη δεκαετία (αντιστοιχούσαν
τρεις θάνατοι σε μία γέννηση).
Ο
αριθμός 353.000 που έχει επικρατήσει δεν
ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Αρχικά, κατατέθηκε ως υπόθεση τον
Ιανουάριο του 1922 στη «Black
Book
the
tragedy
of
Pontus
(1914-1922)» που
εξέδωσαν στην Αθήνα οι ποντιακές
οργανώσεις, χωρίς να έχουν πρόσβαση σε
πραγματικά δεδομένα. Στον αριθμό αυτό
ο Γ. Βαλαβάνης θα προσθέσει (το 1925) κατ’
εκτίμηση άλλες 50.000 θύματα κατά τη
μεταφορά προς την Ελλάδα.
Το
πρόβλημα των αριθμών ο διδάσκων/ουσα
τη Γενοκτονία στους μαθητές πρέπει να
το αντιμετωπίσει με την επίκληση των
πραγματικών αριθμών που μας δίδει η
σύγκριση των 2.2
εκατομ. προ
των γεγονότων και 1.25
εκατομ. μετά
το τέλος της Γενοκτονίας, όπως παρουσιάστηκε
παραπάνω με την επισήμανση ότι τα θύματα
στη Μικρά Ασία και στην Ανατολική Θράκη
κατά την περίοδο 1914-1923 υπολογίζονται
μεταξύ 700.000 και 800.000 ατόμων. Αυτή η
προσέγγιση είναι η μόνη που ανταποκρίνεται
στα δεδομένα που ορίζει πλέον τελεσίδικα
το Ψήφισμα
του International Association of Genocide Scholars – IAGS.
- Οι πηγές
Οι
πηγές που ο διδάσκων/ουσα πρέπει να
βασίσει την παρουσίαση της Γενοκτονίας
είναι:
4.1.
Τα επιστημονικά έργα που έχουν γραφεί
για το θέμα αυτό. Όπως για παράδειγμα:
-Tessa
Hofmann,
Matthias
Bjørnlund,
Vasileios
Meichanetsidis,
με
τη
συμμετοχή
των:
J.
Mourelos, R. Donef, N. Hlamides, M. Stewart, St. T. Stavridis, St.
Leonard Jacobs, Alfred de Zayas, R. Levitsky, M. Bruneau and K.
Papoulidis, A. Kalaitzidis and D. Wallace, Abr. Der Krikorian and E.
Taylor, The
Genocide of the Ottoman Greeks: Studies on the State-Sponsored
Campaign of Extermination of the Christians of Asia Minor
(1912-1922) and Its Aftermath: History, Law, Memory,
Νέα
Υόρκη,
εκδ.
Melissa, 2012
-Πολυχρόνης
Ενεπεκίδης,
Γενοκτονία
στον Εύξεινο Πόντο. Διπλωματικά Έγγραφα
από τη Βιέννη (1909-1918),
Θεσσαλονίκη, έκδ. Εύξεινος Λέσχη, 1995.
-Κωσταντίνος
Φωτιάδης,
«Η
γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου»,
Αθήνα, έκδ. Ίδρυμα Βουλής των Ελλήνων,
2004.
-Βλάσης
Αγτζίδης,
Έλληνες
του Πόντου. Η γενοκτονία από τον τουρκικό
εθνικισμό,
Αθήνα, έκδ.
Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αν. Αττικής,
2005. Επανεκδόθηκε από τις εκδόσεις Σκάι.
-Ευριπίδης
Γεωργανόπουλος,
Το
νεοτουρκικό κίνημα και οι επιπτώσεις
του στον ελληνισμό του Πόντου 1908-1914,
Θεσσαλονίκη,
εκδ. Κυριακίδη, 2001.
-Προσεγγίσεις
στην ιστορία του Εύξεινου Πόντου.
Πρακτικά του 2ου
Διεθνούς Συνεδρίου Ποντιακού Ελληνισμού,
Κ. Χατζηκυριακίδης-Θ. Κυριακίδης (επιμ.),
Άρτεμις Ξανθοπούλου Κυριακού, P.
Karpov, R. Hovannisian, M. Meeker, H. Lowry κ.ά., Θεσσαλονίκη,
εκδ. Σταμούλη, 2011.
-Χαράλαμπος
Ψωμιάδης,
Η
τελευταία φάση του Ανατολικού
Ζητήματος, Συμβολή
στη μελέτη των ελληνοτουρκικών
διπλωματικών σχέσεων,
μετάφραση - επιμέλεια: Γ.
Γιαννακόπουλος, Αθήνα, Έφεσσος, 2004.
-Χάρης
Τσιρκινίδης,
Έχω όπλο την
αγχόνη’. Το ντοκουμέντο της Μεγάλης
Καταστροφής υπό το φως των ξένων απορρήτων
αρχείων (1908-1925),
Θεσσαλονίκη, εκδ. Ερωδιός, 2005. Μπορεί
επίσης να χρησιμοποιηθούν έγγραφα
διπλωματικών αποστολών από τη μονογραφία
του Χ. Τσιρκινίδη, Επιτέλους
τους ξεριζώσαμε
(εκδ. Παναγία Σουμελά) παρότι ο σχολιασμός
έχει έντονο συναισθηματικό ύφος και
δεν υπάρχει παραπομπή στις πηγές.
-Προσφυγική
Ελλάδα Φωτογραφίες
από το αρχείο του Κέντρου Μικρασιατικών
Σπουδών,
επιμ.
Γ.
Γιαννακόπουλος, Αθήνα, Κέντρο
Μικρασιατικών Σπουδών, 1992
-Θεόδωρος
Παυλίδης,
Ο ελληνισμός
του Δυτικού Πόντου,
Θεσσαλονίκη, εκδ. Κυριακίδη, 2009.
-Ο
Πόντος των Ελλήνων,
Γιώργος Α. Γιαννακόπουλος (επιμ.), Άρτεμις
Ξανθοπούλου Κυριακού, Δ. Θ. Λαζαρίδης,
Δ. Τομπαΐδης, Σ. Χατζησαββίδης, Ε. Γ.
Γαβρά, Β. Δαλακούρα, Αρχ. Π. Αποστολίδης,
Π. Α. Γαϊτανίδης, Κ. Χατζηκυριακίδης, Ε.
Π. Καρούμπης, Αθήνα, εκδ. Έφεσος,
2003.
-Jean
de Murat,
Τhe
Great Extirpation of Hellenism & Christianity in Asia Minor,
Φλόριντα ΗΠΑ, 1999.
4.2.
Είναι σημαντικό
να χρησιμοποιηθούν μαρτυρίες θυμάτων.
Ενδεικτικά προτείνονται τα βιβλία:
-Αντώνιος
Γαβριηλίδης,
«Σελίδες εκ
της Μαύρης Εθνικής Συμφοράς του Πόντου»,
Θεσσαλονίκη, εκδ. Μαλλιάρης-Παιδεία,
1992.
-Thea
Halo,
«Ούτε το όνομά
μου», Αθήνα,
εκδ. Γκοβόστη, 2001.
-Γεώργιος
Ανδρεάδης,
«Ταμάμα. Η αγνοούμενη του Πόντου»,
Θεσσαλονίκη, εκδ. Γόρδιος, 1992.
-Χρήστος
Ηλιάδης,
«Πόντος
Γενοκτονία. Όσα ενθυμούμαι από την
περιπετειώδη ζωή μου»,
Θεσσαλονίκη, εκδ. Γόρδιος, 2002.
-κ.ά….
Θα
μπορούσε να ξεκινήσει το μάθημα με την
ανάγνωση μιας δυνατής αφήγησης από τη
Γενοκτονία. Τέτοιες έντονες εικόνες
υπάρχουν στο βιβλίο της Thea
Halo.
Όπως επίσης και η πολύ καλή, από πλευράς
μεθόδου, περιγραφή των πορειών θανάτου
ως «Άουσβιτς
εν ροή»,
όπως κάνει ο Πολυχρόνης Ενεπεκίδης στο
πολύ καλό εισαγωγικό κείμενο της μελέτης
του. Η χρησιμοποίηση αφηγήσεων είναι
ένα μέσο που στοχεύει στην αύξηση της
προσοχής των μαθητών ώστε να κατανοήσουν
στη συνέχεια τις αιτίες που προκάλεσαν
τα γεγονότα, εφόσον, όπως τονίστηκε
παραπάνω, ο κύριος εκπαιδευτικός στόχος
είναι η κατανόηση που βασίζεται στην
εμπεριστατωμένη γνώση και όχι η δημιουργία
συναισθηματικής έντασης.
4.3.
Είναι επίσης
σημαντικό κατά την διδασκαλία της
Γενοκτονίας να χρησιμοποιηθούν και να
διαβαστούν έγγραφα διπλωματικών
αποστολών εκείνης της εποχής που
αναφέρονται στα γεγονότα. Τέτοια έγγραφα
υπάρχουν στα βιβλία των Ενεπεκίδη,
Φωτιάδη και Τσιρκινίδη.
4.4.
Η χρήση
τουρκικών πηγών που αναφέρονται στη
Γενοκτονία, καθώς και η αναφορά σε έργα
Τούρκων ιστορικών και κοινωνικών
επιστημόνων που καταγγέλλουν το ρόλο
του εθνικισμού στη διάπραξη των εγκλημάτων
γενοκτονίας, πρέπει απαραιτήτως να
ενταχθούν στη διαδικασία της διδασκαλίας
της Γενοκτονίας. Τέτοια κείμενα
δημοσιεύτηκαν πρόσφατα και οι
διδάσκοντες/ουσες μπορούν να έχουν
άμεση πρόσβαση σ’ αυτά. Προτείνονται
τα εξής:
-τουTaner
Akçam: Οι
εκτοπίσεις και οι σφαγές των Ελλήνων
του 1913-1914: Πρόβα για τη Γενοκτονία των
Αρμενίων
-του
Sait Çetinoğlu:
Η
ιδέα του ανεξάρτητου Πόντου και η
γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου,
Το
Τέλος του Κινήματος και η Εκδίωξη
Κατά
την αναφορά των συγκεκριμένων τουρκικών
απόψεων, μπορεί να τονιστεί στους μαθητές
η συνάφεια των θέσεων της συγκεκριμένης
τουρκικής ιστοριογραφικής σχολής με
την προσφυγική
ιστοριογραφία,
που αναπτύσσεται αργά αλλά σταθερά στην
Ελλάδα την τελευταία 25ετία, αμφισβητώντας
τα στερεότυπα και αποδομώντας τους
κυρίαρχους μύθους.
4.5.
Επίσης ο
διδάσκων/ουσα εκτός από την καλή γνώση
της ποντιακής ιστορίας και του ευρύτερου
πλαισίου πρέπει να έχε συνολική εποπτεία:
-της
προσπάθειας των προσφυγικών οργανώσεων
να εντάξουν στην εθνική συλλογική μνήμη
το Τραύμα του Πόντου,
-των
προβλημάτων που συνάντησαν οι πρόσφυγες
του ’22 στην Ελλάδα, αλλά και στη Σοβιετική
Ένωση,
-τις
μορφές της κυρίαρχης (κρατικής και όχι)
ιδεολογίας στη μετά το ’22 Ελλάδα που
δεν συμπεριλάμβανε την ιστορική εμπειρία
του ελληνισμού της Ανατολής,
-τις
αιτίες, για τις οποίες υπήρξε Σιωπή και
Λήθη από το 1922 έως τη δεκαετία του ’90,
-τις
σύγχρονες ιδεολογικές συγκρούσεις στην
Ελλάδα για τα ιστορικά ζητήματα και τη
διαμόρφωση ενός ρεύματος Αρνητών της
Γενοκτονίας.
Βασική
πηγή για τα ζητήματα αυτά είναι η μελέτη:
Βλάσης Αγτζίδης, «Μνήμη Ταυτότητα και
Ιδεολογία στον Ποντιακό Ελληνισμό» από
το συλλογικό (με Γιώργο Κόκκινο και Έλλη
Λεμονίδου) «Το
Τραύμα και οι πολιτικές της Μνήμης»,
Αθήνα, εκδ. Ταξιδευτής, 2010.
4.6.
Η χρήση
οπτικοακουστικού υλικού συμβάλλει στη
διαδικασία διδασκαλίας, τόσο με την
αντικειμενική επιρροή που ασκεί η εικόνα
στον θεατή, όσο και με την μετατροπή σε
οικείο γεγονός του προσώπου που υπέστη
τη Γενοκτονία ή του τοπίου εντός του
οποίου συνέβησαν τα τραγικά γεγονότα.
Όμως
το υλικό αυτό θα πρέπει να υπακούει σε
σαφείς κανόνες, όπως η παρουσίαση
αληθινών δεδομένων εντός του πραγματικού
ιστορικού πλαισίου και η αποφυγή
πλαστογραφιών. Το τελευταίο χαρακτηρίζει
μεγάλο μέρος του οπτικού υλικού (κυρίως
βίντεο) που έχει παραχθεί για να πλαισιώνει
την αφήγηση για την «ποντιακή Γενοκτονία».
Πολλές φορές παρουσιάζονται σκηνές, ως
αφορώσες και διαδραματιζόμενες στον
Πόντο, από τη σφαγή και την καταστροφή
της Σμύρνης, τις ωμότητες που συνέβησαν
στην υπόλοιπη Ιωνία, καθώς και την
προσφυγοποίηση των Καππαδοκών και των
Ανατολικοθρακών.
4.7.
Κατά τη διαδικασία της διδασκαλίας θα
πρέπει να αξιοποιηθεί και η σχετική
λογοτεχνία ή η ποίηση που αφορά τον
Πόντο. Χαρακτηριτικά προτείνονται τα
ποιήματα Του Νίκου
Γρηγοριάδη,
του Χρήστου
Μαχαιρίδη,
του Ηλία Τσέχου
κ.ά. Χαρακτηριστικότερο δείγμα μιας
ποιοτικής ποίησης είναι το ποίημα του
Μαχαιρίδη με τίτλο «19
Μαϊου 1919».
Οι
ποιητές αυτοί φιλοξενούνται στον τόμο:
Νίκος Γρηγοριάδης-Χρήστος Τουμανίδης,
«Λύρα
του Πόντου. Ποιητές ποντιακής καταγωγής»,
Αθήνα, εκδ. Κώδικας, 2003.
4.8.
Στο πλαίσιο της διδασκαλίας της
Γενοκτονίας, θα ήταν χρήσιμη μια επίσκεψη
σε κάποιο Μουσείο, που αναφέρεται στον
τρόπο ζωής ή στην ιστορική εμπειρία
του προσφυγικού ελληνισμού.
- Κάποια βασικά κείμενα
Οι
διδάσκοντες/ουσες πρέπει να διαβάσουν
βασικά κείμενα, ώστε να ξεκαθαρίσουν
το πλαίσιο αλλά και τις παραμέτρους που
ορίζουν το ιστορικό φαινόμενο της
Γενοκτονίας.
Κάποια
εύκολα προσβάσιμα κείμενα (ή περιλήψεις)
στο διαδίκτυο, είναι με αλφαβητική
σειρά τα εξής:
-Βασίλειος
Μεϊχανετσίδης,
«Η Γενοκτονία των Ελλήνων της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας»,
http://infognomonpolitics.blogspot.com/2012/01/blog-post_5236.html#.T3LU4WFUzGY
http://infognomonpolitics.blogspot.com/2012/01/blog-post_5236.html#.T3LU4WFUzGY
-Βλάσης
Αγτζίδης, «Η εμφάνιση του τουρκικού
εθνικισμού»
-Βλάσης
Αγτζίδης, «Ποντιακό Ζήτημα και Μικρασιατική
Καταστροφή»
-Βλάσης
Αγτζίδης, «Βασικά κείμενα για τη
διδασκαλία της Γενοκτονίας»
-Ευριπίδης
Γεωργανόπουλος, «Οι
προσπάθειες των ελλήνων του Πόντου για
αυτοδιάθεση κατά το τέλος της Οθωμανικής
Αυτοκρατορίας 1916-1922 (2009)»
-Ευριπίδης
Π. Γεωργανόπουλος, «Οι αμερικανικές
θέσεις για τον ελληνισμό του Πόντου το
καλοκαίρι του 1919: τρεις αδημοσίευτες
αμερικανικές εκθέσεις»
-Θεοδόσης
Κυριακίδης, «Μεθοδολογικά πρότερα στη
Γενοκτονία των Ελλήνων της Ανατολής»
-Θεοδόσης
Κυριακίδης, «Οι ποντιακές σπουδές στον
21ο αιώνα»
-George
Shirinian, «The German Foreign Office Archives on the Armenian and
Greek Genocides»
-Michael
Meeker, «The Question of Ethnicity in the Eastern Pontos»
-Roger
Smith, «THE CONCEPT OF GENOCIDE: origin, meaning, related concepts,
denial»
-Taner
Akcam, «Ottoman Documents and Expulsion of Greeks from Asia Minor in
1913-1914»
ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:
Ιστορία του Πόντου κατά την κλασική και ελληνιστική εποχή
Η Εμφάνιση του Ισλάμ-η άφιξη των Τούρκων (11ος μ.χ. αι.)
Πρόσφυγες του '22 στην Ελλάδα: Κοινωνικές και ιδεολογικές συγκρούσεις
Αποσπάσματα από την εισήγηση στο 5ο Συμπόσιο ΚΕΜΙΠΟ Νέας Ιωνίας.
Subscribe to:
Posts (Atom)